ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΜΥΚΛΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, φωτορεπορτάζ Ελπίδα Ζωγραφίδου

Αμύκλες, ένα από τα πιο ιστορικά και πανάρχαια χωριά της Ελλάδος σε απόσταση μόλις 6 χιλιομέτρων νότια της πρωτεύουσας της Λακωνίας. Πληροφορίες και αξιοθέατα για τις Αμύκλες θα δούμε σε άλλο οδοιπορικό μας, καθώς σε αυτό, στόχος είναι να βρούμε ένα πραγματικά άγνωστο αλλά πανέμορφο, μοναδικό και ιστορικό βυζαντινό εκκλησάκι. Αυτό του Προφήτη Ηλία.

ναός Προφήτη Ηλία, Αμύκλες

Ακολουθούμε από την Σπάρτη τον δρόμο Σπάρτης - Γυθείου, μόλις μπούμε στις Αμύκλες στρίβουμε αριστερά, στο κτίριο της Κοινότητας Αμυκλών. Μόλις βγούμε από τον κεντρικό δρόμο ανακαλύπτουμε τις πραγματικές Αμύκλες, ένα πανέμορφο χωριό, με όμορφα σπίτια και σπουδαία ιστορία. Σε ελάχιστα λεπτά φτάνουμε σε ένα άνοιγμα, όπου δεσπόζει αυτό το πανέμορφο βυζαντινό εκκλησάκι.

η είσοδος της εκκλησίας με μια αγιογραφία
του Προφήτη Ηλία

Πέτρινο, περίτεχνο και άκρως γραφικό, με μια μικρή είσοδο στην οποία επάνω δέσποζε μια υπέροχη αγιογραφία του Προφήτη Ηλία. Δυστυχώς το εκκλησάκι κατά την επίσκεψη μας ήταν κλειστό και γι' αυτό είδαμε μόνο απ' έξω την ομορφιά του. Ο άγνωστος αυτός θησαυρός των Αμυκλών, χτίστηκε τον 13ο αιώνα μ.Χ. από Βυζαντινούς άρχοντες της περιοχής. Σταυρεπίστεγη εκκλησία, η οποία στον εσωτερικό της χώρο φιλοξενεί αγιογραφίες της εποχής. Η εκκλησία έχει κτιστεί επάνω σε αρχαίο ναό και είναι φανερό πως στην χτίση της έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από το αρχαίο κτίσμα και ίσως και από άλλους αρχαίους χώρους στην γύρω περιοχή. Μάρτυρας γι' αυτό είναι μια πανέμορφη και κομψή κολόνα που στηρίζει το καμπαναριό, ένας κίονας που μαρτυρά το πέρασμα του χώρου από τα πανάρχαια χρόνια στην αρχαία Ελλάδα, έως το Βυζάντιο και τέλος μέχρι σήμερα όπου εμείς βλέπουμε πάνω σε ένα μικρό εκκλησάκι να υπάρχει χαραγμένη όλη αυτή η ιστορική διαδρομή.

το καμπαναριό της εκκλησίας και ακριβώς 
στη μέση ο αρχαίος κίονας

ΚΑΡΥΕΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα & φωτογραφίες Ελπίδα Ζωγραφίδου, τεχνική υποστήριξη Παρασκευάς Αϊβαλής 

Καρυάτιδες, ένα μοναδικό κομψοτέχνημα των αρχαίων Αθηναίων, το οποίο είναι παγκοσμίως γνωστό και για την ομορφιά του αλλά δυστυχώς και για τις καταστροφές και τις κλοπές που έχει υποστεί. Παρ' όλα αυτά, λίγοι γνωρίζουν την καταγωγή αυτών των κοριτσιών που εμφανίζονται ως αγάλματα και κοσμούν το Ερέχθειο στην Ακρόπολη Αθηνών, καθώς και μια εξ αυτών που κοσμεί το Βρετανικό Μουσείο. Η καταγωγή των Καρυάτιδων εντοπίζεται στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στις Καρυές Λακωνίας, τις οποίες επισκεφθήκαμε και στις παρουσιάζουμε ευθείς αμέσως.

αντίγραφο των Καρυάτιδων στις Καρυές Λακωνίας

Σε απόσταση 2 περίπου ωρών από την Αθήνα και 35 λεπτών από Τρίπολη αλλά και Σπάρτη, βρίσκουμε το ιστορικό και πανέμορφο χωριό των Καρυών, οι οποίες παλαιότερα ονομάζονταν και Αράχωβα, όπου σε σύγχρονες μελέτες έχει καταρριφθεί ο μύθος πως πρόκειται για σλαβικής προέλευσης λέξη, αλλά είναι βλάχικης προέλευσης, συγκεκριμένα από την λέξη "ρέχα" που σημαίνει "ράχη βουνού". Εμείς επιλέξαμε την διαδρομή από την πρωτεύουσα της Λακωνίας, την Σπάρτη. Οι Καρυές, βρίσκονται στις δυτικές πλαγιές του Πάρνωνα, σε υψόμετρο 950 μέτρων. Μέσα από μια καταπράσινη διαδρομή, από έναν αρκετά καλό δρόμο, μπήκαμε στον χώρο του χωριού. Στον δρόμο που ανεβαίνει προς το κέντρο του χωριού βρίσκουμε μια σειρά από εντυπωσιακά αγάλματα, δωρεά του Δήμου Αθηναίων την δεκαετία του 1960. 

αγάλματα στην είσοδο των Καρυών

Αφού αφήσαμε το αυτοκίνητο κοντά στο κέντρο του χωριού με σκοπό να ανέβουμε στον λόφο που δεσπόζει το μνημείο των Καρυάτιδων. Κοντά στην κεντρική πλατεία συναντήσαμε μια πινακίδα η οποία οδηγεί από την μια πλευρά προς το αρχαίο μονοπάτι ενώ από την άλλη πλευρά προς το μονοπάτι του νερού. Αυτά τα μονοπάτια θα τα επισκεφθούμε σε άλλο οδοιπορικό μας. 

οι πινακίδες που οδηγούν προς τα μονοπάτια

Φθάνοντας στο κέντρο του χωριού, αντικρίζουμε πανέμορφα πετρόχτιστα σπίτια, ταβερνάκια και κομψά καφέ, καθώς και ξενώνες, όλα έτοιμα να εξυπηρετήσουν τους επισκέπτες.

το πανέμορφο χωριό των Καρυών

Στην κεντρική πλατεία συναντάμε το κτίριο της Κοινότητας των Καρυών καθώς και ένα επιβλητικό άγαλμα που αναγράφει τους στίχους του εθνικού μας ύμνου: απ' τα κόκκαλα βγαλμένη, των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδριωμένη, χαίρε ω χαίρε ελευθεριά.

Κοινότητα Καρυών

Συνεχίζοντας την πεζοπορία μας συναντάμε μια επιβλητική εκκλησία, ακριβώς επάνω από την πλατεία. Πρόκειται για την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, η οποία είναι η Μητρόπολη των Καρυών. Κτίστηκε το 1960 κοντά στο σημείο όπου βρισκόταν ο παλιός ναός και απέναντι από την βιβλιοθήκη του χωριού. Ο ναός δημιουργήθηκε με δωρεά ομογενών του χωριού, καθώς και με δωρεές ευεργετών των Καρυών.

ιερός ναός Αγίου Ανδρέα

Ανηφορίζουμε σιγά σιγά προς τον λόφο και βρίσκουμε κάποια ιστορικά στοιχεία για τις Καρυές που μας βοηθούν να καταλάβουμε την ιστορικότητα του χώρου. Στα ομηρικά χρόνια οι Καρυές ονομαζόντουσαν Πολίχνη. Η πόλη αυτή ανήκε στους Αρκάδες και συγκεκριμένα στους Τεγεάτες. Εκεί ο βασιλιάς της Σπάρτης Μενέλαος, συγκέντρωσε τον στρατό του ώστε να ταξιδέψει στην Τροία. Ο Μενέλαος φύτεψε πλατάνια, τα οποία σήμερα ονομάζονται "πλατάνια της Παναγίας" και υπάρχουν ακόμα και σήμερα εκεί να μας θυμίζουν το πέρασμα του μυθικού βασιλιά. Ύστερα από μάχες Τεγεατών και Σπαρτιατών και αφού σύναψαν συμμαχία οι δυο πανίσχυρες πόλεις, οι Καρυές πέρασαν στην κυριαρχία των Λακεδαιμονίων. Σύμφωνα με τον Παυσανία στην περιοχή υπήρχε ιερό της Αρτέμιδος, ιερό του Δία Σκοτίτα και τρόπαιο του Ηρακλή. Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, οι Φράγκοι κατάκτησαν την περιοχή και την έκαναν φέουδο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι των Καρυών πέρασαν διά πυρός και σιδήρου. Λεηλασίες και σφαγές λάμβαναν μέρος στην περιοχή από τους Τούρκους και ο λόγος ήταν πως οι κάτοικοι είχαν οργανώσει ομάδες αντίστασης. Μαύρη σελίδα για το χωριό ήταν το πέρασμα του Ιμπραήμ, ο οποίος κατέσφαξε όσους κατοίκους έπιασε και έκαψε όλη την περιοχή. Καταλαβαίνουμε τον πόνο των κατοίκων από το παρακάτω περιστατικό: "σε μια εισβολή Τούρκων ένας πατέρας προτίμησε να αποκεφαλίσει ο ίδιος τα παιδιά του, παρά να πέσουν στα χέρια των Οθωμανών".

τα δρομάκια του χωριού

14 Μαρτίου 1944, έγινε το ολοκαύτωμα του ήδη ταραγμένου χωριού από τους Γερμανούς. Σπίτια, το σχολείο ακόμα και το ρολόι του χωριού, όλα παραδόθηκαν στις φλόγες. Μετά από όλη αυτή την δοξασμένη αλλά και πολυτάραχη ιστορία, στις μέρες μας οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία, την γεωργία, με εμπορικές και τουριστικές δραστηριότητες. 

Καρυές Λακωνίας

Κάπως έτσι φτάνουμε στον προορισμό μας. Στον λόφο όπου δεσπόζουν οι Καρυάτιδες. Ένα μνημείο μοναδικής ομορφιάς, αντίγραφο του Ερεχθείου. Μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον με απαράμιλλη θέα, στέκει εκεί να μας θυμίζει το μεγαλείο των προγόνων μας, καθώς και την πλούσια ιστορία του τόπου.

Καρυάτιδες

Εκεί στο μνημείο δίπλα υπάρχει και μια πινακίδα που αναγράφει την ιστορία: το μνημείο των Καρυάτιδων δεσπόζει πάνω στην κατά τους ιστορικούς αρχαία ακρόπολη των Καρυών και αποτελεί αντίγραφο τμήματος του αρχαίου ναού του Ερεχθείου στην Ακρόπολη των Αθηνών. Κατασκευάστηκε με δαπάνη πολλών δωρητών και με πρωτοβουλία του Συνδέσμου των Απανταχού Καρυατών και εγκαινιάστηκε το 1983. Αποτελεί πλέον σύμβολο των σύγχρονων Καρυών και σηματοδοτεί την σύνδεση του παρόντος με το ένδοξο παρελθόν του τόπου. Οι Καρυάτιδες κόρες των Καρυών ήταν ιέρειες που χόρευαν λατρευτικό χορό κάθε χρόνο στα Καρυάτεια, γιορτή προς τιμή της Αρτέμιδος Καρυάτιδος. Ο Λουκιανός (περί ορχήσεως 10) έγραψε: οι Λακεδαιμόνιοι οι θεωρούμενοι άριστοι των Ελλήνων, αφού έμαθαν να καρυατίζουν (να χορεύουν τον χορό των Καρυάτιδων) από τον Πολυδεύκη και τον Κάστορα, κάνουν το κάθε τι με μουσική, μέχρι και τον πόλεμο με συνοδεία αυλού και ρυθμού. Όταν αργότερα στο χορό αυτό πήραν μέρος και κοπέλες από άλλες πόλεις της Λακωνίας, ονομάστηκαν και αυτές Καρυάτιδες. Οι κόρες των Καρυών έγιναν περίφημες για τον καλλιτεχνικό χορό και για την αρμονική κορμοστασιά τους, ώστε όλες οι αρμονικές γυναικείες μορφές στη γλυπτική τέχνη των αρχαίων χρόνων άρχισαν να ονομάζονται Καρυάτιδες. Στην αρχιτεκτονική είναι γλυπτά που έχουν γυναικεία μορφή και χρησιμεύουν είτε στη στήριξη κτιρίων αντί για κίονες είτε για διακοσμητικό στοιχείο σε πύλες, προσόψεις, ζωφόρους και σκεπές. - Σύνδεσμος των Απανταχού Καρυατών

Καρυάτιδες

Έτσι λοιπόν θαυμάσαμε το υπέροχο μνημείο. Μαζί με το μνημείο θαυμάσαμε και τη θέα του τοπίου η οποία πραγματικά μας μάγεψε. Γεφύρια, ελιές, κουμαριές, πλατάνια, πουρνάρια, βελανιδιές, καστανιές, καρυδιές, έλατα και μαύρα πεύκα στολίζουν την περιοχή, κάνοντας την μια από τις πιο όμορφες γωνίες της Λακωνίας και της Πελοποννήσου.

η θέα από την ακρόπολη των Καρυών

Αρχίζουμε την κατάβαση προς τα κάτω και μετά από μια σύντομη δεκάλεπτη διαδρομή βρεθήκαμε και πάλι στο κέντρο του χωριού, όπου σε ένα όμορφο καφέ απολαύσαμε από ένα ζεστό ρόφημα το οποίο ταίριαζε με την βροχερή ατμόσφαιρα, χαζεύοντας τους επισκέπτες που ερχόντουσαν από διάφορα μέρη της Ελλάδας και όχι μόνο, για να θαυμάσουν αυτόν τον μοναδικό προορισμό.

η φύση των Καρυών

Κάπως έτσι παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής και κλείνει αυτό το οδοιπορικό μας στις Καρυές. Το μόνο σίγουρο είναι πως θα επισκεφθούμε ξανά το χωριό για ένα πιο εκτενές αφιέρωμα και ευχόμαστε να σας κεντρίσαμε το ενδιαφέρον έτσι ώστε να βάλετε αυτόν τον ορεινό παράδεισο στην λίστα σας με τους επόμενους προορισμούς που θα επισκεφθείτε.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Πάσχα ή Λαμπρή, μια εορτή όπου τιμάει την Ανάσταση του Ιησού Χριστού. Απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδος, όλοι εορτάζουν αυτό το γεγονός. Πολλά έθιμα μοιάζουν από περιοχή σε περιοχή, κάποια όμως έθιμα είναι μοναδικά για κάθε τόπο. Έτσι λοιπόν και στην όμορφη και ιστορική Πελοπόννησο, υπάρχουν έθιμα μοναδικά, τα οποία τιμούν το Πάσχα. Πάμε να δούμε σε κάθε τόπο πως από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα εορτάζεται αυτή η Λαμπρή ημέρα.

Αργολίδα

Στην Αργολίδα οι προετοιμασίες για την Λαμπρή περιελάμβαναν παραδοσιακά άσπρισμα των σπιτιών, ενώ από την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές έφτιαχναν κουλούρια και κόκκινα αυγά. Μεγάλο Σάββατο σφάζανε τα αρνιά και ετοίμαζαν την μαγειρίτσα, ενώ το βράδυ πήγαιναν οι οικογένειες στην εκκλησία. Ένα μοναδικό έθιμο είναι αυτό στην περιοχή της Ασίνης, αλλά και σε άλλες περιοχές της Αργολίδας, όπου οπλοφόροι ετοιμάζουν το κάψιμο του Ιούδα. Από Μεγάλη Παρασκευή έως Μεγάλο Σάββατο, νέοι φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα, μόλις το ομοίωμα φτιαχτεί, το βάζουν πάνω σε καρότσι και το περιφέρουν σε όλο το χωριό. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, τοποθετούσαν το ομοίωμα σε μια κρεμάλα όπου το έκαιγαν.

Αργολίδα: κάψιμο Ιούδα

Κορινθία

Στην Κορινθία, τα χωριά διατηρούν τα δικά τους έθιμα. Στο χωριό Σοφικό, ξεκινάει ένα ατελείωτο γλέντι με χορό και μουσική, όπου συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοί, από την Κυριακή του Πάσχα έως την Τρίτη. Το έθιμο αυτό έχει ρίζες στο μακρινό 1617. Αντίστοιχα, στο χωριό Περαχώρα, υπάρχει ο χορός του Γιαρέντη, όπου την Δευτέρα του Πάσχα, οι κάτοικοι με επικεφαλή τον ιερέα της ενορίας, χορεύουν σε σχήμα σταυρού, ένα έθιμο που κρατάει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο Στεφάνι Κορινθίας, υπάρχει το έθιμο της Αγάπης, όπου το απόγευμα της Λαμπρής, φίλοι και εχθροί ασπάζονται ο ένας τον άλλο και χορεύουν όλοι μαζί, ενώ μετά γίνονται τα αγωνίσματα πάλης και πέταγμα λιθαριού από τους άντρες του χωριού. Στο χωριό Άγιος Γεώργιος, άντρες έφιπποι κάνουν περιφορά την εικόνας του Αγίου Γεωργίου σε όλο το χωριό, καβάλα στα άλογα.

Κόρινθος: χορός του Γιαρέντη

Ηλεία

Στην Ηλεία κάθε χρόνο την Δευτέρα του Πάσχα, γίνεται το έθιμο των αλόγων και της κουλούρας. Κάτοικοι από την περιοχή του Πύργου, παρακολουθούν ιπποδρομίες και το τρέξιμο της κουλούρας. Το όνομα προέρχεται από το έπαθλο που ήταν ένα ψωμί, μια κουλούρα δηλαδή. Μετά από τους αγώνες ακολουθεί γλέντι.

Ηλεία: το τρέξιμο της κουλούρας

Αρκαδία

Ξακουστό και φημισμένο είναι πλέον το Πάσχα στο Λεωνίδιο, όπου τη νύχτα της Αναστάσεως χιλιάδες αερόστατα με φωτιά κάνουν τον νυχτερινό ουρανό να λάμπει. Την Κυριακή του Πάσχα γίνεται η ανάγνωση του Ευαγγελίου στα Τσακώνικα. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στον Τυρό Αρκαδίας, γίνεται περιφορά του επιτάφιου παραλιακά, με συνοδεία ψαροκάικων, ενώ μικρά παιδιά αφήνουν κεριά μέσα στην θάλασσα, τα οποία συμβολίζουν τις ψυχές των χαμένων Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων. Στα Καλάβρυτα, συναντάμε επίσης το έθιμο της κουλούρας, το έπαθλο των νικητών.

Αρκαδία: αερόστατα στο Λεωνίδιο

Μεσσηνία

Ένα έθιμο βγαλμένο από την ιστορία της Μεσσηνίας και τους πολέμους των Ελλήνων κατά των Τούρκων για την Απελευθέρωση, είναι αυτό του σαϊτοπόλεμου. Σύμφωνα με την παράδοση οι Μεσσήνιοι χρησιμοποιούσαν σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων. Ο δυνατός θόρυβος και οι λάμψεις τρόμαξαν τα εχθρικά άλογα, τα οποία πέταξαν κάτω τους αναβάτες τους. Την Κυριακή του Πάσχα οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες, όπου κάθε ομάδα διαθέτει λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλή, ενώ όλοι φορούν παραδοσιακές στολές. Στα χωριά της Πυλίας, υπάρχει το έθιμο του νομίσματος στο γιαούρτι, όπου οι συναγωνιζόμενοι πρέπει να το βρουν με τα δόντια. 

Μεσσηνία: σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα

Λακωνία

Στη Μονεμβασιά, κατά την περιφορά του Επιταφίου, μέσα στην καστροπολιτεία, οι κάτοικοι ακολουθούν την περιφορά κρατώντας λευκά κεριά και ψέλνουν. Στη Μάνη, όλο τον χρόνο τρέφουν ξεχωριστά μια προβατίνα, τη "μανάρα", η οποία θα γεννήσει το "λαμπρινό" αρνάκι. Την Μεγάλη Πέμπτη στολίζεται ο "λαμπρινός" με μια κόκκινη κορδέλα στο λαιμό. Στη Μάνη υπάρχει επίσης το έθιμο με το κόκκινο αυγό. Βάζουν στη γη ένα πασχαλινό αυγό την Μεγάλη Πέμπτη και το βγάζουν την Κυριακή του Πάσχα. Από το σχήμα των κηλίδων, οι παλιοί προσπαθούν να προβλέψουν τα μελλούμενα. Πριν από όλη αυτή την διαδικασία, οι οικογένειες πάνε τα αυγά στον ιερέα να τα ευλογήσει. Επίσης, την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, πάνε στα μνήματα και τα στολίζουν, ψέλνουν και κάνουν παρακλήσεις, ενώ στους νεκρούς που έφυγαν πριν το Πάσχα τοποθετούν μεγάλα ψωμιά, τα οποία ονομάζονται "δοξάρια". Στην Αλευρού Λακωνίας, οι γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη και φρούτα. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι άντρες ρίχνουν παραδοσιακά με τα τουφέκια τους στον αέρα. 

Λακωνία: το έθιμο των τουφεκιών στην Αλευρού

Αχαϊα

Στο χωριό Άνω Καστρίτσι, οι κάτοικοι ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, την δεύτερη μέρα του Πάσχα, κάνουν δέηση με τον ιερέα έτσι ώστε να προφυλάξουν το χωριό από καταστροφές. Στην Τεμένη Αιγίου, βρίσκουμε το έθιμο της κουλούρας, όπου ύστερα από αγώνα δρόμου, ο νικητής κερδίζει μια κουλούρα που έχουν φτιάξει οι ανύπαντρες γυναίκες του χωριού. Στα χωριά Βασιλικό και Κρήνη, συναντάμε τους καβαλάρηδες οι οποίοι περιφέρουν την εικόνα του Αγίου Γεωργίου και την Ελληνική σημαία. Στο Διακοπτό, παραδοσιακά το ψήσιμο γίνεται ανά γειτονιά και όχι ο καθένας σπίτι του, με αποτέλεσμα κάθε γλέντι να έχει πολύ κόσμο, μουσική και χορούς.

Αχαΐα: έφιπποι του Αη Γιώργη