ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Η ιστορία της Ελλάδος και της Πελοποννήσου έχει καταγράψει αμέτρητους ήρωες. Αυτή είναι η μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι οι γυναίκες ηρωίδες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δόξασαν την Ελλάδα. Ένα αφιέρωμα προς τιμήν όλων των γυναικών, καθώς δίχως αυτές δεν θα μπορούσαμε να υπάρχουμε, καθώς οι γυναίκες είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε ανδρός, κάθε ανθρώπου. Μητέρες, αδερφές, σύντροφοι, γιαγιάδες, κόρες, φίλες, καθώς και πολλά άλλα. Οι αρχαίοι είχαν κατανοήσει την σημαντικότητα των γυναικών, γεγονός που αποτυπώνεται στο ότι στον μυθικό Όλυμπο, κατοικούσαν έξι άντρες θεοί (Ζευς, Ποσειδώνας, Απόλλων, Άρης, Ερμής, Ήφαιστος) και έξι γυναίκες θεές (Ήρα, Αθηνά, Αφροδίτη, Άρτεμις, Δήμητρα, Εστία), δείχνοντας την αρμονία που πρέπει να υπάρχει και πως δεν γίνεται να υπάρχει άρρεν δίχως το θήλυ και το αντίστροφο. Ο Μοριάς γέννησε πολλές μυθικές γυναικείες μορφές, όπως η Αταλάντη, η ωραία Ελένη, η Ελίκη, η Μεσσήνη, η Νέδα, η Γοργώ, η Ηλέκτρα, η Αίθρα καθώς και πολλές άλλες. Σε αυτό το αφιέρωμα θα προσπαθήσουμε να δούμε κάποιες από τις Πελοποννήσιες γυναίκες που έγραψαν ιστορία.

η σοφία ενσαρκωμένη στην ένδοξη γυναικεία μορφή της
θεάς Αθηνάς, την οποία τιμούσαν όλοι οι Έλληνες

Κάστρο της Ωριάς. ανάμεσα στα χωριά Άγιος Πέτρος και Άγιος Ιωάννης στην Αρκαδία. Πάνω σε έναν στρατηγικό λόφο, υπήρχε ένα οχηρό, το οποίο φυλούσε τον δρόμο που ένωνε την Αργολίδα με την Λακωνία και την Κυνουρία με την μέσα Αρκαδία. Το κάστρο αυτό είχε κτιστεί το 1256 μ.Χ. από τους Φράγκους κατακτητές, ώστε να επιβλέπουν τους ανυπότακτους Τσάκωνες. Μετά τις επιτυχίες του Ανδρόνικου Ασάν το 1320, ο οποίος πολεμούσε τους Φράγκους στην Πελοπόννησο, το κάστρο ήρθε στα χέρια του Βυζαντινού Δεσποτάτου του Μυστρά. Το 1407 το κάστρο πέρασε στους Ενετούς του Ναυπλίου, ενώ το 1423 πέρασε στην Βυζαντινή οικογένεια των Μελισσηνών, μέχρι το 1467 όπου και κατακτήθηκε από τους Τούρκους. Το όνομα "Ωριάς", μας μαρτυράει κάποια ηρωίδα, η οποία ήταν πολύ όμορφη. Αυτή η ηρωίδα ήταν πριγκίπισσα του κάστρου, η οποία με απαράμιλλο θάρρος αμυνόταν σθεναρά για πολλά χρόνια, απέναντι στους Τούρκους που πολιορκούσαν το κάστρο. Έχοντας γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Οθωμανών, η φοβερή αρχόντισσα φάνταζε ανίκητη, σε τέτοιο βαθμό που έπρεπε οι Οθωμανοί να βρουν έναν ύπουλο τρόπο να την νικήσουν. Έτσι έντυσαν έναν στρατιώτη ως εγκυμονούσα γυναίκα, η οποία ικέτευε στην πύλη του κάστρου να της ανοίξουν ώστε να γλιτώσει από τον εχθρικό στρατό. Η φιλεύσπλαχνη πριγκίπισσα άνοιξε την πύλη, όμως μαζί με την ψεύτικη γυναίκα μπήκαν και 1.000 Οθωμανοί οι οποίοι κατέκτησαν το κάστρο. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Τούρκος στρατιώτης που έκανε αυτό το ύπουλο τέχνασμα, έψαχνε να βρει την όμορφη πριγκίπισσα ώστε να την κάνει γυναίκα του, όμως ήδη η μεγάλη αυτή ηρωίδα είχε πέσει από τους προμαχώνες ώστε να μην πέσει στα χέρια κανενός εχθρού, έτσι το κάστρο θα το ξέρουμε πάντα ως κάστρο της Ωριάς, της όμορφης και γενναίας εκείνης ηρωίδας που δεν κατάφεραν να νικήσουν οι Οθωμανοί, παρά μόνο με δόλο. Η ιστορία της ηρωίδας σώζεται μέσα από παραδοσιακά τραγούδια των Τσακώνων. 

το ξακουστό κάστρο της Ωριάς

Καλοκαίρι 1826. Οι Τούρκοι στέλνουν την ελίτ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να καταπνίξει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Μεθώνη, όπου καίει τα πάντα και σφάζει όλους τους κατοίκους. Στο Μανιάκι ο ηρωικός Παπαφλέσσας επιχειρεί να τον σταματήσει, όμως σκοτώνεται μαζί με τους 300 συμπολεμιστές του. Ο εθνικός διχασμός βρίσκεται στο αποκορύφωμα του, καθώς το νομοτελειακό σώμα καθαιρεί τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη από πρόεδρο και στην θέση του βάζει τον Κουντουριώτη, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δύο κυβερνήσεις: μια στην Τρίπολη υπό τον Πετρόμπεη και μια στο Κρανίδι υπό τον Κουντουριώτη. Στην πορεία του ο Ιμπραήμ κατακτά την Μονεμβασιά και φθάνει στο Μεσολόγγι όπου και καταλαμβάνει την πολιορκημένη πόλη. Ο Ιμπραήμ τότε ξανά κατεβαίνει στην Πελοπόννησο με τον αέρα του ανίκητου και έχει σκοπό να σβήσει και την τελευταία ελπίδα των Ελλήνων, την αδούλωτη Μάνη, η οποία ουδέποτε κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, οπότε έπρεπε να κατακτηθεί και το τελευταίο ελεύθερο οχηρό των Ελλήνων. Φθάνοντας λοιπόν ο Ιμπραήμ με τον στρατό του στην Βέργα του Αλμυρού, απαιτεί να παραδοθούν οι Μανιάτες, ειδάλλως θα περάσει όλη την Μάνη δια πυρός και σιδήρου. Τότε ο ηρωικός Γιωργάκης Μαυρομιχάλης, σαν άλλος Λεωνίδας απαντά: "Σε περιμένουμε με όσες δυνάμεις διαθέτεις, εμείς οι κάτοικοι της Μάνης σου γράφουμε και σε περιμένουμε". Στην μάχη της Βέργας έγινε κάτι που ο αλαζονικός νους του Ιμπραήμ δεν μπορούσε να φανταστεί. Ο στρατός του όχι απλά ηττήθηκε από τους Μανιάτες, αλλά κυριολεκτικά αποδεκατίστηκε. Ο Ιμπραήμ άνοιξε και δεύτερο μέτωπο, αυτή τη φορά στο Διρό. Οι άντρες της Μάνης καθώς πολεμούσαν σε άλλο σημείο, στο Διρό αμύνονταν οι Μανιάτισσες. Σαν λέαινες μαχόμενες με δρεπάνια, πέτρες και ξύλα, οι γυναίκες αυτές κυριολεκτικά ταπείνωσαν τον εμπειροπόλεμο στρατό του Ιμπραήμ. Η Μάνη μόλις είχε γίνει παγίδα θανάτου για τον στρατό του. Είναι πραγματικά τρομερό το πως οι Μανιάτισσες κατάφεραν και νίκησαν αυτόν που κανείς μέχρι τότε δεν είχε καταφέρει να νικήσει, εκεί στην άγρια γη της Μάνης, οι Άραβες θερίζονταν από τα δρεπάνια των γυναικών που με λύσσα φυλούσαν άλλες Θερμοπύλες. Χαρακτηριστικό είναι το άγαλμα της Μανιάτισσας με το δρεπάνι, όπου κατά κάποιες ιστορίες, κατά την διάρκεια της μάχης, ένας Άραβας είχε αρπάξει μια Μανιάτισσα για να την σκοτώσει. Όμως η ηρωίδα πολέμησε με μένος, τότε ο Άραβας έτρεξε να σωθεί, όμως το ρούχο της Μανιάτισσας μάγκωσε στη ζώνη του εχθρού, τότε η Μανιάτισσα σήκωσε το δρεπάνι της, έκοψε το ρούχο και μαζί με αυτό και τον εχθρό.

το άγαλμα της δρεπανοφόρας Μανιάτισσας

Σταυριάνα Σάββαινα από το Παρόρι Λακωνίας. Όταν οι Τούρκοι σκότωσαν τον άντρα της, η ίδια δημιούργησε ένα πολεμικό σώμα αποτελούμενο από γυναίκες και εντάχθηκε στον στρατό του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Πολέμησε στην Άλωση της Τριπολιτσάς, στη μάχη του Βαλτετσίου, στη μάχη στα Τρίκορφα, στη μάχη του Διρού καθώς και σε πολλές άλλες μάχες. Κωνσταντίνα Ζαχαριά, Σπαρτιάτισσα πολεμίστρια η οποία κατεδίωξε τους Τούρκους από την Σπάρτη έως τον Μυστρά όπου και αναγκάστηκαν να κλειστούν. Επίσης κατέλαβε το Λεοντάρι στην Αρκαδία, σκότωσε τον Οθωμανό διοικητή, κατέβασε τα τούρκικα λάβαρα με την ημισέληνο και έκαψε όλα τα τζαμιά.

οι δοξασμένες ηρωίδες της Πελοποννήσου

Κυνίσκα, κόρη του Αρχίδαμου Β' και της Ευπολίας, η οποία γεννήθηκε περίπου το 430 π.Χ. μια σπουδαία Σπαρτιάτισσα, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ιστορία. η Κυνίσκα νίκησε δυο φορές στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το 396 π.Χ. και το 392 π.Χ. και τις δυο φορές στο αγώνισμα των αρματοδρομιών. Όπως ήταν φυσικό έχαιρε απίστευτης εκτίμησης από τους Σπαρτιάτες, αλλά και από τους άλλους Έλληνες. Χαρακτηριστικό είναι πως φτιάξανε μπρούτζινο άγαλμα της στην Ολυμπία, έργο του Απελλή, ο οποίος ήταν ζωγράφος από την Κω.

Κυνίσκα, η πρώτη γυναίκα
Ολυμπιονίκης

Ευρυλεωνίς, επίσης Σπαρτιάτισσα, η δεύτερη γυναίκα μετά την Κυνίσκα, όπου κατάφερε να στεφθεί Ολυμπιονίκης. Η Ευρυλεωνίς νίκησε στο αγώνισμα Συνωρίς, δηλαδή αγώνισμα άμαξας με δύο ίππους, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 368 π.Χ. Προς τιμήν της οι Σπαρτιάτες ύψωσαν άγαλμα της Ευρυλεωνίδος, κάτι που μας το μαρτυρά ο Παυσανίας. Το 84 π.Χ. δυο γυναίκες από την Ηλεία νίκησαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Τιμαρέτα στο αγώνισμα Συνωρίς, ενώ η Θεοδότα στο αγώνισμα Πωλικόν Τέθριππον (άμαξα με τέσσερις ίππους). Όμως και το 153 μ.Χ. μια γυναίκα από την Ηλεία κατάφερε να στεφθεί Ολυμπιονίκης, η Κασία Μνασιθέα, η οποία διακρίθηκε στο αγώνισμα Πωλικόν Τέθριππον.

γυναίκες Ολυμπιονίκες

Διοτίμα, με καταγωγή από την Τεγέα, ήταν ιέρεια του Απόλλωνα στην Μαντινεία. Αναφέρεται στο πλατωνικό Συμπόσιο ως σοφή γυναίκα, που δίδαξε τον μεγάλο φιλόσοφο Σωκράτη. Γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά τον Ξενοφώντα, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Σωκράτη, η Διοτίμα ήταν πολύ ικανή στα πλέον δυσκολονόητα γεωμετρικά θεωρήματα. Ο Πρόκλος, νεοπλατωνικός φιλόσοφος, θεωρεί τη Διοτίμα ως Πυθαγορική φιλόσοφο, μια σχολή που προέρχεται από τον Πυθαγόρα, η οποία έδινε μεγάλη βάση στα μαθηματικά, την αριθμητική, την μουσική, ενώ πίστευαν πως η ψυχή δε χάνεται με τον θάνατο. Η Διοτίμα ήταν η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ.

ο Σωκράτης και ένας μαθητής του συνομιλούν με την Διοτίμα
έργο του Φρανζ Κάουτσινγ

Λασθένεια από την Μαντινεία. Σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα μαθηματικά και φιλοσοφία, ενώ μετά τον θάνατο του, συνέχισε τις σπουδές της στην σχολή του Σπεύσιππου, ο οποίος ήταν ανιψιός του Πλάτωνα. Μια άλλη φιλόσοφος ήταν η Αξιοθέα, με καταγωγή από την πόλη Φλειούς, στην περιοχή της Νεμέας. Έφυγε από την Πελοπόννησο και πήγε στην Αθήνα ώστε να σπουδάσει μαθηματικά και φυσική φιλοσοφία, ενώ μετά το πέρας των σπουδών της, δίδαξε η ίδια στην Κόρινθο. Νικαρέτη η Κορίνθια, η οποία ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός και γεωμέτρης, σπούδασε στα Μέγαρα, δίπλα στον φιλόσοφο Στίλπωνα, περίπου τον 3ο αιώνα π.Χ.

Ελληνίδες φιλόσοφοι

Φυσικά δεν φθάνει ένα αφιέρωμα ώστε να καταγράψει όλες τις γυναίκες που έχουν γράψει με χρυσά γράμματα το όνομα τους στην ιστορία του τόπου μας. Εμείς, ως Εν Άστρον θέλουμε να περάσουμε ένα μικρό μήνυμα, η αγάπη και ο σεβασμός πρέπει να είναι οι δυο πιο κοντινοί μας σύμβουλοι, μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε για κάτι καλύτερο, μόνο τότε μπορούμε να λεγόμαστε άνθρωποι και κλείνουμε με μια φράση του αρχαίου κωμικού ποιητή, Μενάνδρου: "Ως χαρίεν εστ' άνθρωπος, όταν άνθρωπος η" (πόσο ωραίο πράγμα είναι ο άνθρωπος όταν είναι άνθρωπος).

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Πελοπόννησος, ο τόπος των μύθων, ο τόπος της ασταμάτητης ιστορίας από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα, ο τόπος που αποτελεί την καρδιά της Ελλάδος, ο τόπος που γέννησε ήρωες και ηρωίδες, ημίθεους και σοφούς, ο τόπος που γεννήθηκαν υπερδυνάμεις όπως οι Μυκήνες, ο τόπος που συνέβαλε τα μέγιστα σε όλους τους αγώνες του Ελληνισμού. Όμως δεν είναι ένας τόπος μόνο με ατελείωτη ιστορία, αλλά και ένας τόπος με ατελείωτη ομορφιά καθώς γραφικά χωριά, ορεινοί χειμερινοί προορισμοί, παραλίες και παραθαλάσσιοι παράδεισοι, δάση και όρη, καταρράκτες, σπήλαια και πολλά άλλα συνθέτουν την εικόνα, μαζί με αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά μνημεία, βυζαντινές εκκλησίες και κάστρα, καθώς και πολλά άλλα. Τι είναι τελικά η Πελοπόννησος;

Πελοπόννησος

Όπως λέει και η σελίδας μας, η Πελοπόννησος είναι σαν ένα περήφανο και λαμπρό αστέρι στον καταγάλανο ουρανό της Ελλάδος (εξ ου και η ονομασία της σελίδας μας Εν Άστρον). Θα προσπαθήσουμε να δούμε πανοραμικά την Πελοπόννησο από ιστορική, πολιτιστική, μυθολογική αλλά και φυσιολατρική άποψη. Η Πελοπόννησος είναι ένα τεράστιο κομμάτι γης, το νοτιότερο της ηπειρωτικής Ελλάδος, το οποίο ενώνεται με την υπόλοιπη Ελλάδα μόνο από τον Ισθμό της Κορίνθου και την γέφυρα Ρίου Αντιρρίου στην Πάτρα. Αποτελεί χερσόνησο και ένα από τα εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδος. Η έκταση της Πελοποννήσου είναι περίπου 21.439 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ ο συνολικός πληθυσμός της ανέρχεται περίπου στους 1.086.935 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Σε αυτό το κομμάτι γης, υπάρχουν επτά νομοί: κεντρικά νομός Αρκαδίας με πρωτεύουσα την Τρίπολη, βορειοδυτικά νομός Αχαΐας με πρωτεύουσα την Πάτρα, βορειοανατολικά νομός Κορινθίας με πρωτεύουσα την Κόρινθο, δυτικά νομός Ηλείας με πρωτεύουσα τον Πύργο, ανατολικά νομός Αργολίδας με πρωτεύουσα το Ναύπλιο, νοτιοδυτικά νομός Μεσσηνίας με πρωτεύουσα την Καλαμάτα και τέλος, νοτιοανατολικά νομός Λακωνίας με πρωτεύουσα την Σπάρτη.

χάρτης Ελλάδος

Η Πελοπόννησος βρέχεται δυτικά από το Ιόνιο πέλαγος, ανατολικά από το Αιγαίο πέλαγος (Μυρτώο και Αργολικός κόλπος), βόρια από τον Κορινθιακό κόλπο και τον Πατραϊκό κόλπο, ενώ νότια βλέπει ανοιχτή την Μεσόγειο θάλασσα. Τα σημαντικότερα ακρωτήρια είναι: του Μαλέα στην Επίδαυρο Λιμηράς Λακωνίας, του Ακρίτα Πυλίας στην Μεσσηνία, του Σκύλλαιου στις Αδέρες Αργολίδας, του Ρίου στην Πάτρα Αχαΐας και του Ταινάρου στην Μάνη Λακωνίας, το οποίο και αποτελεί το νοτιότερο κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδος αλλά και της Βαλκανικής χερσονήσου. Το μεγαλύτερο βουνό της Πελοποννήσου είναι ο ξακουστός Ταΰγετος, με υψόμετρο 2.407 μέτρα, ο οποίος ξεκινάει από Αρκαδία και χωρίζει στην μέση την Μεσσηνία και την Λακωνία. Άλλα μεγάλα βουνά είναι: το Παναχαϊκό όρος, το οποίο βρίσκεται νοτιοδυτικά της Πάτρας με υψόμετρο 1.926 μέτρα, νότια του Παναχαϊκού το όρος του Ερύμανθου, το οποίο έχει υψόμετρο 2.224 μέτρα, το Αφροδίσιο όρος μεταξύ Αχαΐας και Αρκαδίας, με υψόμετρο 1.456 μέτρα, το πανάρχαιο Λύκαιο όρος μεταξύ Αρκαδίας και Μεσσηνίας, με υψόμετρο 1.419 μέτρα, τα Αροάνια όρη μεταξύ Αχαΐας και Κορινθίας με υψόμετρο 2.355 μέτρα, η Ζήρεια στην Κορινθία, η οποία αποτελεί το δεύτερο πιο ψηλό όρος της Πελοποννήσου, με υψόμετρο 2.376 μέτρα, το Μαίναλο στην Αρκαδία με υψόμετρο 1.981 μέτρα υψόμετρο, ο Ολίγυρτος μεταξύ Αργολίδας και Αρκαδίας με υψόμετρο 1.935 μέτρα και ο Πάρνωνας μεταξύ Αρκαδίας και Λακωνίας με υψόμετρο 1.936 μέτρα.

Ταΰγετος, το ψηλότερο όρος της Πελοποννήσου

Οι κύριες πεδιάδες της Πελοποννήσου είναι οι εξής: η πεδιάδα της Ηλείας, η πεδιάδα της Μεσσηνίας, η πεδιάδα της Αργολίδας και η πεδιάδα του Έλους στην Λακωνία. Τα μεγαλύτερα οροπέδια είναι αυτά της Μαντινείας, της Αλέας και της Τεγέας στην Αρκαδία, καθώς και του Φενεού και της Στυμφαλίας στην Κορινθία. Η Πελοπόννησος μπορεί να είναι ευτυχής γιατί έχει πολύ νερό στα σπλάχνα της, παρ' όλα αυτά έχει λίγα μεγάλα ποτάμια. Το μεγαλύτερο ποτάμι της Πελοποννήσου είναι ο ξακουστός Αλφειός ποταμός, ο οποίος ξεκινάει από την Μεγαλόπολη της Αρκαδίας και καταλήγει στον κόλπο της Κυπαρισσίας, στην Ηλεία, κάνοντας μια πορεία 110 χιλιομέτρων. Δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός είναι ο μυθικός Ευρώτας, ο οποίος ξεκινάει από την Μεγαλόπολη και αυτός και καταλήγει στον Λακωνικό κόλπο, μετά από μια πορεία 82 χιλιομέτρων. Ο Γλαύκος ποταμός, ξεκινάει από το Παναχαϊκό όρος, ώστε μετά από μια πορεία 26 χιλιομέτρων, να καταλήξει στον Πατραϊκό κόλπο. Ο Πηνειός, πηγάζει από το όρος του Ερύμανθου, ώστε μετά από μια πορεία 80 χιλιομέτρων, να καταλήξει στο Ιόνιο πέλαγος, μέσω της Ηλείας. Επίσης έχουμε και την Νέδα, ένα από τα ελάχιστα ποτάμια στην Ελλάδα με θηλυκό όνομα. Η Νέδα ξεκινάει από το Λύκαιο στην Αρκαδία, ώστε μετά από μια πορεία 32 χιλιομέτρων να καταλήξει στον κόλπο της Κυπαρισσίας, μεταξύ Ηλείας και Μεσσηνίας.

Αλφειός, το μεγαλύτερο ποτάμι της Πελοποννήσου

Παρ' ότι η Πελοπόννησος μοιάζει από μόνη της με νησί, έχει η ίδια δικά της νησιά, μερικά από τα οποία είναι μοναδικής ομορφιάς, όπως η Σαπιέντζα, ένα νησί νοτιοδυτικά της Μεσσηνίας, το οποίο έχει σχήμα καρδίας, μοναδικής φυσικής ομορφιάς, ενώ έχει ανακηρυχθεί Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, καθώς παράλληλα προστατεύεται και από το Natura 2000. Ανατολικότερα υπάρχει ένα νησί, το οποίο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα εξωτικά μέρη και τις τροπικές τους παραλίες. Ένα νησί που για πολλούς, ίσως έχει τις καλύτερες παραλίες στην Ελλάδα. Μιλάμε φυσικά για την Ελαφόνησο, η οποία βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Λακωνίας. Η Ελαφόνησος διαθέτει δυο από τις πιο διάσημες παραλίες της Ελλάδος, αυτές του Σίμου και του Σαρακήνικου. Θεωρούνται μάλιστα, η ωραιότερη δίδυμη παραλία της Ευρώπης. Υπάρχει ένα ακόμα νησί, το οποίο μπορεί να ανήκει στα Επτάνησα και διοικητικά στην Αττική, όμως γεωγραφικά ανήκει στην Πελοπόννησο. Μιλάμε για τα πανέμορφα Κύθηρα, τα οποία βρίσκονται νότια της Ελαφονήσου και της Λακωνίας.

Σαπιέντζα, το νησί σε σχήμα καρδιάς

Το όνομα Πελοπόννησος προέρχεται από τον Πέλοπα, βασιλιά της Αχαΐας. Ένα άλλο όνομα της Πελοποννήσου, το Μεσαιωνικό της, είναι Μοριάς, το οποίο έχει ρίζα από το δέντρο μουριά, λόγο της εκτεταμένης καλλιέργειας του συγκεκριμένου δέντρου. Στα βάθη της αρχαιότητας, κατά τον Όμηρο, ονομαζόταν Άργος, ενώ ακόμα πιο πίσω στον χρόνο, ονομαζόταν Πελασγία, λόγο των Πελασγών, οι οποίοι ήταν πρόγονοι των Αρκάδων, κάτι που μας το μαρτυρά ο Παυσανίας, καθώς ο Πελασγός, βασιλιάς της Αρκαδίας και του Άργους, είχε γιο τον Λυκάων, ο οποίος στην συνέχεια είχε γιο τον Αρκάδα. Τα αρχαία Ελληνικά φύλα που κατοικούσαν στον τόπο αυτό, ήταν οι πανάρχαιοι Πελασγοί, οι Μυκηναίοι, οι οποίοι αποτελούσαν μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις της Μεσογείου, οι Αχαιοί, οι Δωριείς, οι Ίωνες, καθώς και οι Λέλεγες, οι οποίοι σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν οι πρόγονοι των Λακεδαιμονίων και των Μεσσηνίων, καθώς ο Λέλεγας, είχε γιο τον Ευρώτα, ο οποίος είχε κόρη την Σπάρτη, η οποία παντρεύτηκε τον Λακεδαίμονα, γιο του Δία και της Ταϋγέτης. Έχουμε ευρήματα που αποδεικνύουν πως η Πελοπόννησος κατοικούταν τουλάχιστον από τα προϊστορικά χρόνια, ενώ κατά τον Παυσανία στο έργο του Αρκαδικά, στην Πελοπόννησο υπήρξε η αρχαιότερη πόλη του κόσμου, η Λυκόσουρα στην Αρκαδία, η οποία όπως μας αναφέρει, ήταν η αρχαιότερη πόλη απ' όλες τις πόλεις που υπήρξαν ποτέ πάνω σε ηπειρωτική ή νησιωτική γη, η πρώτη πόλη που είδε το φως του ήλιου και αποτέλεσε υπόδειγμα για την δημιουργία άλλων πόλεων. Χαρακτηριστικό της παλαιότητας των Αρκάδων είναι, το γεγονός πως τους είχαν δώσει το προσωνύμιο "προσέληνοι", δηλαδή πως είναι τόσο αρχαίοι, ώστε δεν υπήρχε καν σελήνη όταν αυτοί υπήρχαν ως αυτόχθονες της Πελοποννήσου.

Λυκόσουρα, η αρχαιότερη πόλη του κόσμου

Ένας από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην Πελοπόννησο, ήταν αυτός των Μυκηναίων, οι οποίοι κατάγονταν από τις Μυκήνες, λίγο έξω από το Άργος. Ξακουστοί από τον Όμηρο, για την εκστρατεία τους στην Τροία. Αποτέλεσαν μια κυρίαρχη δύναμη στην χώρο, η οποία είχε καταφέρει να συγκεντρώσει όλα τα Ελληνικά βασίλεια υπό την σκέπη της. Ξακουστοί έμποροι και θαλασσοπόροι, βρίσκουμε Μυκηναϊκά ευρήματα απ' άκρη σ' άκρη της Μεσογείου και των Βαλκανίων. Όμως η Πελοπόννησος και στην συνέχεια ανέδειξε τεράστιες δυνάμεις. Η ξακουστή Σπάρτη, σπίτι των πιο διάσημων πολεμιστών του κόσμου, των Σπαρτιατών. Μια πόλη που γέννησε ξακουστούς ήρωες και ηρωίδες, όπως ο Λεωνίδας, ο Ευρυβιάδης, ο Αγησίλαος, ο Βρασίδας, ο Λύσανδρος, η Γοργώ, η Κυνίσκα, ενώ από εδώ καταγόταν η ωραία Ελένη, καθώς και οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Αποτέλεσε υπερδύναμη της εποχής της, παίρνοντας μέρος σχεδόν σε όλους τους πολέμους των Ελλήνων, στην εκστρατεία κατά της Τροίας, στις Θερμοπύλες, στην ναυμαχία της Σαλαμίνας, στις Πλαταιές και αναρίθμητες άλλες μάχες που έκαναν τους Σπαρτιάτες φόβο και τρόμο για τους εχθρούς τους. Όμως η Σπάρτη δεν ήταν μόνο ένα πολεμικό στρατόπεδο όπως λανθασμένα πολλοί θέλουν να μας παρουσιάσουν και σίγουρα δεν πετούσαν τα παιδιά τους στον Καιάδα, τρανό παράδειγμα ο χωλός Αγησίλαος, ενώ σύγχρονες έρευνες αρχαιολόγων έχουν αποδείξει πως κάτι τέτοιο δεν γινόταν. Η Σπάρτη έβγαλε και σοφούς άνδρες καθώς και ποιητές, τρανό παράδειγμα ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Επίσης ο σπουδαίος Λυκούργος, ο πιο ξακουστός νομοθέτης, του οποίου έργο ήταν η μετέπειτα ξακουστή Σπάρτη. Ο Τυρταίος, ο μεγάλος ποιητής των Σπαρτιατών, καθώς και πολλοί άλλοι άντρες αλλά και γυναίκες, έγραψαν χρυσές σελίδες στην Ελληνική ιστορία. Χαρακτηριστικό είναι πως οι Σπαρτιάτισσες, ήταν οι πιο ελεύθερες γυναίκες του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, ενώ οι Σπαρτιάτες ήταν ξακουστοί για την λιτότητα και την απλότητα τους.

αρχαία Σπάρτη

Άλλη ξακουστή δύναμη ήταν το Άργος. Το Άργος είναι μια από τις πιο αρχαίες πόλεις του κόσμου, η οποία συνεχίζει να υπάρχει μέχρι σήμερα αδιάκοπα. Χαρακτηριστική είναι η παντοδυναμία του Άργους στα Ομηρικά χρόνια, τόσο ώστε όλοι οι Πελοποννήσιοι να ονομάζονται Αργείοι, ενώ ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι πως οι Μακεδόνες κατάγονται από το Άργος, με πιο γνωστή την Δυναστεία των Αργεαδών, με πιο ξακουστό απόγονο αυτών, τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο. Επίσης από εδώ καταγόταν ο πιο διάσημος ημίθεος όλων των εποχών, ο Ηρακλής, γιος του Δία και της Αλκμήνης η οποία πήγε στην Θήβα από το Άργος, εγγονή του άλλου ξακουστού ήρωα, Περσέα, ο οποίος ήταν επίσης γιος του Δία, με μητέρα την Δανάη, κόρη του Ακρίσιου, βασιλιά του Άργους. Εκεί κοντά, στις Μυκήνες, τις οποίες ίδρυσε ο Περσέας, κατάγονταν ο Αγαμέμνονας και ο Μενέλαος. Όμως και στους μετέπειτα αιώνες το Άργος παρέμεινε μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του Ελληνικού χώρου.

Μυκήνες, η πύλη των λεόντων και τα κυκλώπεια τείχη

Αρχαία Κόρινθος, μια πόλη τόσο κοσμοπολίτικη και πανίσχυρη, που έφτασε να είναι από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, ενώ έγινε και μια από τις πλουσιότερες πόλεις της Μεσογείου. Από τις ηγετικές δυνάμεις των Ελλήνων στους πολέμους κατά των Περσών και γενέτειρα του Περίανδρου του Κορίνθιου, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Από εκεί καταγόταν και ο μυθικός ήρωας Βελλεροφόντης, γιος του βασιλιά της Κορίνθου Γλαύκου και της Ευρυνόμης, κόρη του βασιλιά των Μεγάρων, Νίσου. Χαρακτηριστική η σπουδαιότητα της Κορίνθου και του σεβασμού που εξέπεμπε, ώστε όλα τα συμβούλια των Ελλήνων που είχαν πανελλήνια χροιά, λάμβαναν χώρα εκεί.

αρχαία Κόρινθος

Ελίκη, μια πανάρχαια και πανίσχυρη πόλη της Αχαΐας, μητρόπολη πολλών αποικιών στην Μεσόγειο. Η πόλη βρισκόταν κοντά στο Αίγιο και βυθίστηκε σε μια λιμνοθάλασσα. Το όνομα της το πήρε από την μυθική Ελίκη, κόρη του Σελινούντα, ο οποίος ήταν γιος του Ίωνα. Αποτέλεσε την μεγαλύτερη πόλη της Αχαΐας, ενώ πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, στο πλευρό του Αγαμέμνονα. Αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της αρχαιότητας, καθώς έκοβε δικά της νομίσματα.

αρχαία Ελίκη

Τεγέα, μια από τις πιο ισχυρές πόλεις των Αρκάδων. Πανάρχαια πόλη, η οποία ιδρύθηκε από τον Τεγέα, γιο του Λυκάονα και εγγονό του Πελασγού. Ήταν έδρα των μυθικών βασιλιάδων της Αρκαδίας, όπως ήταν ο Αγαπήνορας, ο οποίος εκστράτευσε στην Τροία, ενώ μετά αποίκησε την Πάφο στην Κύπρο. Χαρακτηριστικό των Τεγεατών ήταν η γενναιότητα τους, πράγμα που έκανε ακόμα και τους Σπαρτιάτες να τους τιμήσουν γι' αυτό και παρ' ότι αρχικά βρισκόντουσαν σε πόλεμο οι δυο πόλεις, στην συνέχεια έγιναν πιστοί σύμμαχοι. Η πόλη είχε φτάσει να είναι πολύ ισχυρή και με μεγάλη ευημερία, καθώς έκοβε δικό της νόμισμα. Επίσης πήρε μέρος σε όλους τους αγώνες των Ελλήνων κατά των Περσών. Η Τεγέα γέννησε ξακουστούς ήρωες και ηρωίδες, όπως ο βασιλιάς Αγαπήνορας που προαναφέραμε, η ποιήτρια Ανύτη, ο τραγικός ποιητής Αρίσταρχος, ο φιλόσοφος Αντισθένης, ο ήρωας Αγκαίος ο οποίος είχε πάρει μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, η πανέμορφη και ξακουστή δρομέας Αταλάντη, η πάνσοφη δάσκαλος του Σωκράτη, Διοτίμα, ενώ κατά την μυθολογία από εδώ καταγόταν και ο θεός Πάνας, ο τραγόμορφος θεός της φύσης.
. 

Τεγέα, ναός Αλέας Αθηνάς

Πύλος, η πανάρχαια πόλη της Μεσσηνίας, γενέτειρα του μυθικού Νέστωρα. Η Πύλος ήταν μια από τις πιο ισχυρές πόλεις των Μυκηναίων, με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη. Τόσο μεγάλη ήταν η δύναμη της, ώστε δεν είχε καν τείχη ώστε να προστατευθεί η πόλη κατά την Μυκηναϊκή κυριαρχία.

 

Πύλος, ανάκτορο του Νέστωρα

Φυσικά σε αυτή την ιστορική αναδρομή πως θα μπορούσε να λείπει ένας από τους σπουδαιότερους τόπους της Πελοποννήσου, της Ελλάδος αλλά και του κόσμου, η αρχαία Ολυμπία στην Ηλεία. Ένας τόπος αφιερωμένος στον Δία, έδρα των Ολυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι από τα βάθη της αρχαιότητας, συνεχίζουν να υπάρχουν μέχρι και σήμερα, αποτελώντας το πιο σπουδαίο αθλητικό γεγονός στον κόσμο. Σύμφωνα με τον μύθο οι Ολυμπιακοί Αγώνες ξεκίνησαν από τον Ηρακλή προς τιμήν του Δία. Εκεί στην Ολυμπία υπήρχε και χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία, το οποίο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Σε αυτό τον τόπο δοξάστηκαν άπειροι Έλληνες, καθώς αποτελούσε το σημαντικότερο γεγονός, σε τέτοιο βαθμό, ώστε κατά την διάρκεια των αγώνων σταματούσαν όλοι οι πόλεμοι.

αρχαία Ολυμπία

Η ιστορία όμως της Πελοποννήσου δεν τελειώνει στα αρχαία χρόνια. Ακόμα και επί Ρωμαϊκής κυριαρχίας, πολλές πόλεις συνέχισαν να ακμάζουν. Ακόμα και μετέπειτα, στα Βυζαντινά χρόνια, η Πελοπόννησος δοξάστηκε. Κάστρα κτιζόντουσαν απ' άκρη σ' άκρη, αποτελώντας σήμερα μνημεία μοναδικής ομορφιάς. Το κάστρο της Καρύταινας στην Αρκαδία, το κάστρο της Πάτρας, το κάστρο του Αράκλοβου στην Ηλεία, το πανέμορφο κάστρο της Μονεμβασιάς στην Λακωνία το οποίο κατοικείτε μέχρι σήμερα, το κάστρο του Μουχλίου στην Αρκαδία, το κάστρο του Μπεζενίκου επίσης στην Αρκαδία, το κάστρο του παράλιου Άστρους στην Κυνουρία, το κάστρο της Ωλένης στην Ηλεία και φυσικά η καστροπολιτεία του Μυστρά στην Λακωνία, η τελευταία μεγάλη πόλη του Βυζαντίου, όπου από εκεί έφυγε και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, για να υπερασπιστεί την Κωνσταντινούπολη κατά των Οθωμανών. 

Μυστράς

Φυσικά εκκλησίες και μοναστήρια εκείνης της εποχής έχουν γράψει τη δική τους ιστορία στην Πελοπόννησο. Η Αγία Λαύρα στα Καλάβρυτα, η μονή Ασκητή στην Ηλεία, η Παναγία Κατακεκρυμμένη στην Αργολίδα, η μονή Βρονταμά στη Λακωνία, καθώς και ο ναός Επισκοπής στην Τεγέα. Ο κατάλογος είναι αχανής, αξίζει πραγματικά κανείς να ψάξει και να επισκεφτεί τις μονές και τις εκκλησίες της Πελοποννήσου, καθώς κάθε μια από αυτές αποτελεί μια ξεχωριστή ιστορία, ενώ η ομορφιά τους είναι απαράμιλλη, καθώς εκτός από πόλεις και χωριά, τις βρίσκουμε σκαρφαλωμένες σε βουνά, λαγκάδια, χαράδρες και ποτάμια. 

η ιστορική μονή Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα

Όμως και στους μετέπειτα αιώνες η Πελοπόννησος έγραψε ιστορία. Τι να πρωτοπεί κανείς για το 1821, όταν οι Πελοποννήσιοι έδωσαν τον ύψιστο αγώνα ώστε να ελευθερώσουν την Ελλάδα από τους Τούρκους. Αναρίθμητες μάχες, μυθικοί ήρωες και ηρωίδες έδωσαν τα πάντα ώστε να είναι σήμερα η Ελλάδα ελεύθερη. Από τους ανίκητους Μανιάτες, μέχρι τους ξακουστούς ήρωες που γέννησε ο Μοριάς. Νικηταράς, Βιλαέτης, Νοταράς, Χρυσανθακόπουλοι, Γιατράκος, Σταϊκόπουλος, αλλά και γυναίκες όπως η Σάββαινα, η Κωνσταντίνα Ζαχαριά, τόσοι και τόσοι ήρωες και ηρωίδες που δεν φθάνει ένα αφιέρωμα να τους καταγράψει όλους και να εξυμνήσει τα κατορθώματα τους. Φυσικά πως θα έλειπε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, η ενσάρκωση του Αγώνα, ο θρυλικός Πελοποννήσιος στρατηγός που συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να ελευθερωθεί η Ελλάδα. Όλη η Πελοπόννησος είχε γίνει ένα ατελείωτο πεδίο μαχών, με τους Έλληνες να πολεμούν για την ελευθερία της πατρίδας.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο γέρος του Μοριά

Η ιστορία δεν σταματάει εκεί, Πελοποννήσιοι συνέβαλαν τα μέγιστα στην απελευθέρωση και της υπολοίπου Ελλάδος. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τους Τούρκους, οι Μανιάτες βρέθηκαν να πολεμούν τους Βαυαρούς ώστε να μην πέσει η τύχη της νεοσύστατης Ελλάδος στα χέρια τους. Στην Κρήτη το 1866 πήγαν 1.800 Μανιάτες να βοηθήσουν στον αγώνα για ελευθερία, με 500 από αυτούς να ποτίζουν με το αίμα τους την Κρητική γη. Στα Ιωάννινα, το 1913, επίσης Μανιάτες βρέθηκαν εκεί να πολεμήσουν για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, με το ξακουστό 8ο σύνταγμα. Επίσης Μανιάτες εντάχθηκαν στον στρατό του μεγάλου ήρωα Παύλου Μελά ο οποίος αγωνίστηκε για να ελευθερώσει την Μακεδονία. Όμως και το 1940, στον αγώνα κατά των Ιταλών και των Γερμανών, η Μάνη έδωσε τα πάντα για την ελευθερία της πατρίδας, με μπροστάρη τον ξακουστό Κωνσταντίνο Δαβάκη, ο οποίος σαν λιοντάρι μαζί με το τάγμα του που απαρτιζόταν από πολλούς Λάκωνες, στα υψώματα της Πίνδου αντιμετώπισε την ελίτ του Ιταλικού στρατού, την 3η Μεραρχία Αλπινιστών Τζούλια, καταφέρνοντας να τους κατατροπώσει, κάτι που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου υπέρ των Ελλήνων. Σπουδαία η ιστορία των Κορινθίων από το 6ο σύνταγμα πεζικού της Κορίνθου, στην πρώτη μάχη που δόθηκε με τους Ιταλούς το 1940 στην Αλβανία, συγκεκριμένα στην περιοχή Βουλιαράτες Αργυρόκαστρου, όταν κυριολεκτικά μια χούφτα Κορίνθιοι πεζικάριοι κατάφεραν να καταλάβουν το ύψωμα από τους αμυνόμενους Ιταλούς και να ανοίξουν τον δρόμο της αντεπίθεσης. Όμως και άλλοι Πελοποννήσιοι έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδος. Στρατιώτες από το Άργος πολέμησαν σε όλους τους αγώνες από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο το 1897, μέχρι την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, χάνοντας πάνω 7.000 άντρες σε όλους αυτούς τους πολέμους. Το ίδιο και η Αρκαδία με πάνω από 3.000 πεσόντες. Ακολούθως η Αχαΐα με πάνω από 2.500 πεσόντες. Το ίδιο και η Ηλεία με  πάνω από 2.000 πεσόντες. Η Κορινθία με πάνω από 1.000 πεσόντες. Η Λακωνία με πάνω από 3.000 πεσόντες και η Μεσσηνία με πάνω από 4.500 πεσόντες (πληροφορίες αριθμών πεσόντων από την διεύθυνση ιστορίας στρατού). Σε αυτές τις μάχες συμπεριλαμβάνονται ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, ο Μακεδονικός Αγώνας από 1904 μέχρι 1908, οι Βαλκανικοί πόλεμοι από 1912 μέχρι 1913, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος από 1914 μέχρι 1918, η Μικρασιατική εκστρατεία από 1919 μέχρι 1922, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος από 1940 μέχρι 1941, η Εθνική Αντίσταση από 1941 μέχρι 1945 και η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.

το κοιμητήριο των Ελλήνων στρατιωτών στους Βουλιαράτες
Αργυρόκαστρου, εκεί όπου διέπρεψαν οι Κορίνθιοι πεζικάριοι

Φθάνουμε κάπως έτσι στο σήμερα. Αφού περάσαμε μέσα από τα βάθη της ιστορίας, ήρθαμε μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα η Πελοπόννησος αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα σημεία της Ελλάδος. Από κοσμοπολίτικες πόλεις όπως η Πάτρα, η οποία είναι η μεγαλύτερη πόλη της Πελοποννήσου, η πανέμορφη Καλαμάτα που μπροστά της έχει μια από τις πιο όμορφες θάλασσες και το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος μετά την Επανάσταση του 1821, πανέμορφη και γραφική παραθαλάσσια πόλη, μέχρι τον Πύργο και την Κόρινθο, δυο πόλεις που έχουν κοντά τους θάλασσα και όμορφα μέρη, την Τρίπολη, η οποία βρίσκεται στην καρδιά της Πελοποννήσου, αλλά και την Σπάρτη, η οποία μπορεί να είναι μικρή, αλλά έχει πληθώρα αξιοθέατων. Παραδοσιακά και γραφικά χωριά, όπως η Βυτίνα, η Στεμνίτσα, η Δημητσάνα, η Ανδρίτσαινα, τα Καλάβρυτα, η Καρύταινα, η Καρδαμύλη, η Βάθεια, τα Τρίκαλα Κορινθίας, το Γεωργίτσι, ο Κοσμάς Αρκαδίας, τα Λαγκάδια και άπειρα άλλα χωριά περιμένουν να τα εξερευνήσουμε. Ιστορικές πόλεις όπως το Άργος, η πετρόχτιστη Αρεόπολη, η πανέμορφη Μονεμβασιά μέχρι παραθαλάσσιες πανέμορφες πόλεις όπως η Κορώνη, το Γύθειο, το Άστρος και το Λεωνίδιο, το Κατάκολο και άπειρες άλλες. Όλες οι πόλεις έχουν εστιατόρια, θέατρα, μουσεία, μαγαζιά, αγορές, πλατείες και κάθε τι που θα ήθελε να έχει μια πόλη, ενώ τα χωριά έχουν τα παραδοσιακά τους καφενεδάκια, τα ταβερνάκια τους και τις πλατείες τους. Κάθε νομός έχει και έναν ατελείωτο κατάλογο με πανέμορφες πόλεις και χωριά που σε περιμένουν.

Ναύπλιο

Η Πελοπόννησος αποτελεί προορισμό χειμώνα και καλοκαίρι. Η ορεινή Αρκαδία και η ορεινή Κορινθία κλέβουν την παράσταση τον χειμώνα. Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν έχει άπειρα πράγματα να δει και να κάνει κανείς στην υπόλοιπη Πελοπόννησο, καθώς ορεινά χωριά και πανέμορφα χειμερινά τοπία περιμένουν τους επισκέπτες. Το καλοκαίρι η Πελοπόννησος είναι πραγματικά ασυναγώνιστη. Όλη η Πελοποννησιακή ακτογραμμή διαθέτει παραλίες μοναδικής ομορφιάς που τις κάνουν πόλο έλξης τουριστών. 

Ελαφόνησος

Οι παραλίες της Ελαφονήσου που προαναφέραμε, Σίμος και Σαρακήνικο, η Φοινικούντα και η Βοϊδοκοιλιά στην Μεσσηνία, η παραλία Καλογριά στην Μάνη, το Μαυροβούνι και η Πλύτρα στην Λακωνία, η Ελαία στην Μεσσηνία, η Στούπα επίσης στην Μάνη, η Κουρούτα στην Ηλεία, η παραλία του Καϊάφα επίσης στην Ηλεία, η παραλία Φωκιανός στις πλαγιές του Πάρνωνα, η παραλία Πευκιάς στην Κορινθία, τα λουτρά ωραίας Ελένης επίσης στην Κορινθία, όπως και η παραλία Σκαλωσιάς, οι παραλίες Αρβανιτιά και Καραθώνας στην Αργολίδα και πολλές άλλες που είναι αδύνατον να καταγραφούν όλες σε ένα άρθρο. 

παραλία Βοϊδοκοιλιάς, Μεσσηνία

Φυσικά εορτές, πανηγύρια και εμποροπανήγυρεις δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την Πελοπόννησο. Κάθε περιοχή έχει τις δικές της εορτές, είτε αυτό αφορά κάποιον πολιούχο Άγιο ή Αγία, είτε κάποιο τοπικό προϊόν, όπως π.χ. η γιορτή του Κάστανου στην Καστάνιτσα Αρκαδίας. Όμως και οι εμποροπανήγυρεις έχουν την δική τους αξία, όπως π.χ. η μεγάλη εμποροπανήγυρη της Τεγέας. Φυσικά ξακουστή στον κόσμο όλο είναι η Πάτρα, που κάθε χρόνο διοργανώνει τα μεγαλύτερα και πιο φαντασμαγορικά καρναβάλια στην Ελλάδα, αποτελώντας ατραξιόν για χιλιάδες επισκέπτες. Φυσικά οι παραδόσεις δεν λείπουν από την Πελοπόννησο, καθώς πάντα εορτάζονται οι Εθνικές εορτές με παραδοσιακές στολές, παραδοσιακή μουσική και παραδοσιακούς χορούς. Οι παραδοσιακοί χοροί της Πελοποννήσου είναι ο συρτός, ο τσάμικος, ο καλαματιανός και ο τσακώνικος. Αξίζει να σημειώσουμε πως ο περίφημος πολεμικός χορός των Ποντίων ο πυρρίχιος έχει καταγωγή από την Σπάρτη, καθώς τον χορεύαν οι πολεμιστές σαν είδος προετοιμασίας για μάχη.  

καρναβάλι Πάτρας

Οι φυσικές ομορφιές της Πελοποννήσου είναι αμέτρητες. Από απίστευτης ομορφιάς σπήλαια όπως αυτό του Διρού στην Μάνη, το σπήλαιο των Λιμνών στην Αχαΐα και το σπήλαιο Καψιά στην Αρκαδία, μέχρι πανέμορφα δάση όπως αυτό της Σκιρίτιδας στην Αρκαδία, της Στροφυλιάς στην Αχαΐα, της Φολόης στην Ηλεία, του Ξυλόκαστρου στην Κορινθία, της Βασιλικής στην Λακωνία, το ξακουστό κεδρόδασος του Πάρνωνα στην Αρκαδία καθώς και πολλά άλλα. Απίστευτα φαράγγια όπως αυτό του Λούσιου στην Αρκαδία, ενώ την παράσταση κλέβουν καταρράκτες, όπως αυτοί της πανέμορφης Νέδας στην Ηλεία και του Πολυλίμνιου στην Μεσσηνία. Πανέμορφα φυσικά τοπία, όπως το Διαβολογέφυρο στην Τροιζήνα, η λίμνη Τάκα στην Αρκαδία, μοναδικοί υδροβιότοποι, όπως αυτός του Μούστου στην Κυνουρία, η Στυμφαλία λίμνη στην Κορινθία, η λίμνη Βουλιαγμένης επίσης στην Κορινθία, η πανέμορφη λίμνη Δόξα, η λίμνη Τσιβλού στην Αχαΐα και άπειροι άλλοι πανέμορφοι προορισμοί. Φυσικά η Πελοπόννησος έχει πολλούς φυσικούς βιοτόπους, οι οποίοι προστατεύονται από Ευρωπαϊκούς φορείς, όπως π.χ. η λιμνοθάλασσα του Κοτυχίου στην Ηλεία.

καταρράκτες Νέδας, Ηλεία

Η χλωρίδα της Πελοποννήσου είναι πραγματικά ατελείωτη, με έναν τεράστιο κατάλογο από ενδημικά και μη φυτά, βότανα, αρωματικά φυτά, λουλούδια και άλλα, όπως το σπαθόχορτο, ο αγριοπανσές του Πάρνωνα, ίριδες, η κενταυριά του Πάρνωνα, η κενταυριά η Λακωνική και η Κορινθιακή, το Πελοποννησιακό κυκλάμινο, η ποτεντίλλα η Αρκαδική, καμπανούλες, η τουλίπα του Γουλιμή, η Μεσσηνιακή σκίλα, καλαμιές, νούφαρα και άλλα. Σχεδόν όλες οι πλαγιές της Πελοποννήσου ευωδιάζουν από τις μυρωδιές του θυμαριού, της ρίγανης και του φασκόμηλου. Στην βλάστηση συναντάμε κυρίως πεύκα, πλατάνια, έλατα, κυπαρίσσια, πουρνάρια, ιτιές και λεύκες. Όμως και η πανίδα της Πελοποννήσου είναι αντάξια της χλωρίδας. Στα θηλαστικά, ο πιο μεγαλόσωμος κάτοικος του Μοριά, είναι το αγριογούρουνο. Άλλα ζώα που συναντάμε είναι αλεπούδες, τσακάλια, βίδρες, ασβούς, κουνάβια, σκαντζόχοιρους και τρωκτικά. Η ερπετοπανίδα της Πελοποννήσου είναι επίσης πολύ σημαντική, με ενδημικά είδη όπως η πελοποννησιακή γουστέρα, ο οφιόμορος, η γραικόσαυρα και η μοραϊτόσαυρα, ενώ συναντάμε οχιές, σαπίτες, δεντρογαλιές, νερόφιδα, κρασπεδωτές χελώνες και ποταμοχελώνες. Στα αμφίβια συναντάμε φρύνους και βάτραχους. Στα έντομα βρίσκουμε μια πληθώρα ειδών, κάποια από τα οποία είναι ενδημικά, όπως η πεταλούδα Μενέλαος. Αξιοσημείωτη είναι και η ιχθυοπανίδα, καθώς σχεδόν σε όλους τους ποταμούς της Πελοποννήσου βρίσκουμε ενδημικά είδη ψαριών, όπως ο ζαχαριάς αλμυρής, ο λακωνικός πελασγός, ο στυμφαλικός πελασγός, η καιαδική μένιδα και η χρυσή μένιδα, ενώ άλλα είδη που συναντάμε είναι ποταμοκέφαλοι, ποταμοσαλιάρες, χέλια και πέστροφες. Η ορνιθοπανίδα της Πελοποννήσου είναι ένα σημαντικότατο κομμάτι, καθώς πολλά σημεία του Μοριά, αποτελούν στάση ξεκούρασης και καταφύγιο για πολλά μεταναστευτικά είδη πουλιών. Όμως και τα ενδημικά είδη είναι πάρα πολλά και σημαντικά, καθώς μέσα σε αυτά συναντάμε τον χρυσαετό, τον σπιζαετό, τον φιδαετό, τον καλαμόκιρκο, την γερακίνα, τον πετρίτη, καθώς και πολλά είδη κουκουβάγιας, ενώ δεν λείπουν τα υδρόβια πτηνά όπως πάπιες, φαλαρίδες, νερόκοτες, ερωδιοί και άλλα. Άλλοι κάτοικοι των δασών που βρίσκουμε είναι πετροπέρδικες, γαλαζοπαπαδίτσες, κίσσες, κοράκια και άλλα.

χρυσαετός, το μεγαλύτερο είδος
αετού στην Ελλάδα

Η Πελοπόννησος, έχει μια βάρια βιομηχανία παραγωγής αγαθών, με την οποία στηρίζει οικονομικά όλη την Ελλάδα, καθώς παράγει άριστης ποιότητας αγαθά. Οι ξακουστές παραγωγές σταφίδας που έκανε παλιά η Πάτρα, τα απίστευτα κρασιά της Νεμέας και τα Αγιωργίτικα, η μαυροδάφνη της Πάτρας, η απίστευτης ποιότητας τσαπέλες, σύκα, πατάτες, κρεμμύδια, ντομάτες, πορτοκάλια, οι ξακουστές μελιτζάνες Λεωνιδίου και φυσικά το καλύτερο λάδι του κόσμου και οι πιο ξακουστές ελιές, οι καλαμών, που βγαίνουν από την γη της Μεσσηνίας και της Λακωνίας. Το περίφημο μέλι Βυτίνας, το όποιο βγαίνει από τα έλατα και είναι το μόνο στον κόσμο που χωρίς καμία επεξεργασία έχει γεύση βανίλιας. Καπνός άριστης ποιότητας κυρίως από την Μεσσηνία, ενώ φυσικά πρωταγωνιστεί η Αρκαδία στην κτηνοτροφία με υπέροχα τυριά, κρέατα, γάλατα και άλλα. Ενώ ο Μοριάς έχει και πολύ δυνατή αλιεία, κυρίως στην Πάτρα, όπου υπάρχουν ιχθυοκαλλιέργειες. Φυσικά δεν λείπουν και άλλα αγαθά, όπως κάστανα, καρύδια, φρούτα και άλλα.

ελιές καλαμών

Με τόση μεγάλη πληθώρα αγαθών, άριστης ποιότητας, δεν γινόταν η Πελοπόννησος να μην έχει και μια πεντανόστιμη κουζίνα. Λαλάγκια Μάνης, οι υπέροχες παραδοσιακές τηγανίτες των Μανιατών. Σύγκλινο, παστό χοιρινό κρέας, ίσως στην πιο νόστιμη εκδοχή του. Μεσσηνιακή γαλατόπιτα, κάτι που θυμίζει χωριό. Καγιανάς με χοιρινό, όποιος πάει Μεσσηνία, επιβάλλεται να δοκιμάσει. Ανοιχτή Μανιάτικη τυρόπιτα, περιέχει όλα τα Μανιάτικα προϊόντα σε μια μπουκιά. Μεσσηνιακές δίπλες, ότι πιο λαχταριστό έχετε γευτεί. Ριγανάδα, η Πελοποννησιακή εκδοχή του ντάκου. Οι τσακώνικες μελιτζάνες με φέτα και βασιλικό από την Αρκαδία. Γκιόσα Αργολίδας, προβατίνα ψημένη για ώρες. Μπογάνα Αργολίδας, αρνάκι ή χοιρινό στον φούρνο. Αρνάκι με πορτοκάλι, από τα πιο νόστιμα πιάτα του Μοριά. Φυσικά δεν μπορεί να λείπει η ναυαρχίδα της Πελοποννησιακής κουζίνας, η παραδοσιακή γουρουνοπούλα, το αγαπημένο πιάτο όλης της Πελοποννήσου.

Πελοποννησιακή γουρουνοπούλα

Φυσικά τα αξιοθέατα της Πελοποννήσου είναι ατελείωτα. Το φρούριο του Παλαμιδίου και το Μπούρτζι στο Ναύπλιο, το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου στην Αργολίδα, οι αρχαίες Μυκήνες και η Τίρυνθα, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα που αποτελεί τον Παρθενώνα της Πελοποννήσου στην Αρκαδία, η αρχαία Ολυμπία, δεκάδες αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία σε όλη την Πελοπόννησο, καθώς και μονές, κάστρα και ιστορικά σπίτια, όπως αυτό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο Λιμποβίσι Αρκαδίας. 

αρχαίο θέατρο Επιδαύρου

Οι Πελοποννήσιοι είναι άνθρωποι προκομένοι, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, όπως οι Λάκωνες ποιητές Ιωάννης Ρίτσος και ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Αρκάς Δημήτρης Μητρόπουλος, διεθνούς φήμης μαέστρος, ο Κορίνθιος ποιητής και πεζογράφος Κώστας Καρυωτάκης, η Μεσσήνια ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη, ο Αρκάς ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, καθώς και πολλοί άλλοι. Επίσης διακρίνονται στις επιστήμες και στον αθλητισμό, έχουν πολύ ισχυρές κοινότητες σε Αμερική, Καναδά και Αυστραλία, ενώ διαπρέπουν σε όλους τους τομείς. Στην Πελοπόννησο μπορείς να βρεις ανθρώπους αγνούς, τίμιους, γενναίους, φιλότιμους, φιλικούς και ζεστούς, αρκεί να ξέρεις να τους προσεγγίσεις. Είναι άνθρωποι που αγαπούν τον τόπο τους, είναι δεμένοι με αυτόν, ακόμα και αν είναι στην άλλη άκρη του κόσμου. Δυστυχώς η Πελοπόννησος σε πολλά θέματα έχει αδικηθεί, δεν έχει το ίδιο μέγεθος δημοσίων έργων σε σχέση με άλλα μέρη της Ελλάδος, δεν έχει την ίδια διαφήμιση σε σχέση με άλλα μέρη της Ελλάδος και είναι σε αρκετά θέματα αρκετά παραμελημένη από κυβερνήσεις, τοπικούς άρχοντες και αρμόδιους φορείς. Όμως η Πελοπόννησος συνεχίζει να ζει και να εξελίσσεται, να ανεβάζει επίπεδα σε όλους τους τομείς, αναβαθμίζεται αργά αλλά σταθερά, χωρίς όμως να χάσει τον χαρακτήρα της. Όποιος δεν έχει επισκεφθεί την Πελοπόννησο δεν μπορεί να κατανοήσει την ενέργεια του τόπου και τις δονήσεις του. Δεν μπορεί να εκφέρει παρά μια μη στηριζόμενη άποψη. Αλλά και όποιος την έχει επισκεφθεί, θα πρέπει να είναι σίγουρος πως την έχει κατανοήσει πλήρως, καθώς η Πελοπόννησος δεν είναι απλά χώμα και βουνά, είναι η ψυχή και η καρδιά της ίδιας της Ελλάδος, είναι ένας ζωντανός οργανισμός με ψυχή νου και σώμα. 

η Πελοπόννησος από ψηλά

Αυτή είναι η Πελοπόννησος, αλλά όχι ολόκληρη, καθώς είναι ένας τόπος που όσα και να γράψεις, ποτέ δεν είναι αρκετά. Όσο και να ψάξεις, ποτέ δεν μπορείς να τα βρεις όλα. Όσα και να πεις, πάντα θα υπάρχει και κάτι ακόμα που θα έχει μείνει ανείπωτο, γιατί η Πελοπόννησος όπως είπαμε, είναι το πιο όμορφο αστέρι στον καταγάλανο ουρανό της Ελλάδος.

ΕΡΑΣΙΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Σε αυτό το αφιέρωμα μας, θα ταξιδέψουμε στην Αργολίδα, ώστε να βρούμε τον Ερασινό ποταμό. Ο ποταμός πηγάζει από την περιοχή Κεφαλάρι, νοτιοδυτικά του Άργους, κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στους πρόποδες του λόφου Προφήτη Ηλία, κατευθύνεται ανατολικά διασχίζοντας τον Αργολικό κάμπο, ώστε να καταλήξει στον Αργολικό κόλπο, στην περιοχή της Νέας Κίου. 

Ο ποταμός διοχετεύει τα νερά του μέσω καναλιών σε όλο σχεδόν τον κάμπο, προσφέροντας πολύτιμο νερό για τις καλλιέργειες. Στην αρχαιότητα ο Ερασινός ποταμός ονομαζόταν Στύμφαλος καθώς πίστευαν πως πηγάζει από την Στυμφαλία λίμνη. Μπορείτε να δείτε το αφιέρωμα μας στην Στυμφαλία λίμνη εδώ: Στυμφαλία λίμνη. Το όνομα του ποταμού βγαίνει από την λέξη εράω, εραστός, δηλαδή αγαπητός. Όπως και σήμερα έτσι και στην αρχαιότητα ήταν πολύ σημαντικός ποταμός για τους κατοίκους, καθώς ήταν πηγή ζωής, γι' αυτό οι Αργείοι απέδιδαν τιμές στον ποταμό και διοργάνωναν εορτές γι' αυτόν, όπως η Βακχική εορτή, Τύρβη (τύρβη = φασαρία, λόγο του ήχου που κάνουν τα νερά). Στις πηγές του ποταμού είχε πάει η Αμυμώνη, κόρη του βασιλιά του Άργους, Δαναού, ώστε να βρει πόσιμο νερό, λόγο του ότι ο Ποσειδώνας είχε αποξηράνει όλες τις πηγές του Άργους, επειδή οι Αργείοι είχαν επιλέξει την Ήρα για προστάτιδα της πόλης. Σύμφωνα με τον μύθο, της επιτέθηκε ένας σάτυρος για να την βιάσει, τότε ο Ποσειδώνας επενέβη, έριξε την πελώρια τρίαινα του και σκότωσε ακαριαία τον σάτυρο. Η τρίαινα καρφώθηκε σε έναν βράχο, από εκεί ανάβλυσε η πηγή του Ερασινού. Ο Ποσειδώνας ερωτεύθηκε την Αμυμώνη, όποτε της φανέρωσε και τις πηγές της Λέρνης. Ο έρωτας του Ποσειδώνα με την Αμυμώνη γέννησε τον Ναύπλιο, ιδρυτή του σημερινού περίφημου Ναυπλίου. 

ο θεός Ποσειδώνας σώζει την Αμυμώνη από τον σάτυρο

Παρά την υπερβολική ανθρώπινη παρέμβαση και την κάκιστη διαχείριση, κάτι που αντιμετωπίζουν σχεδόν όλοι οι ποταμοί της Ελλάδος, ο ποταμός διατηρεί τον φυσικό του πλούτο και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υδροβιότοπους της Αργολίδας, κατάλληλος για πεζοπορία, εκδρομές, πικ-νικ και άλλες δραστηριότητες. Η βλάστηση του ποταμού αποτελείται κυρίως από φρύγανα, καλαμιές, υδρόβια φυτά, θάμνους και φυσικά καλλιέργειες. Ο ποταμός είναι πάρα πολύ σημαντικός για τα υδρόβια πουλιά τα οποία επισκέπτονται τις εκβολές του ποταμού στη Νέα Κίο. Πουλιά όπως ο ποταμοσφυριχτής, νερόκοτες, φαλαρίδες, πάπιες, ακόμα και φλαμίνγκο βρίσκουν καταφύγιο στα νερά του ποταμού. Στα αρπαχτικά βρίσκουμε γερακίνες, φιδαετούς, πετρίτες, κουκουβάγιες και άλλα. Στα θηλαστικά βρίσκουμε ασβούς, κουνάβια, σκαντζόχοιρους, αλεπούδες, τρωκτικά και άλλα. Στα ερπετά και τα αμφίβια βρίσκουμε βάτραχους, φρύνους, οχιές, νερόφιδα, χελώνες και άλλα. Στην ιχθυοπανίδα συναντάμε χέλια, κέφαλους και ποταμοσαλιάρες.

Ερασινός ποταμός

Αυτός είναι ο πανάρχαιος Ερασινός ποταμός, αξίζει κάποιος να κάνει μια εκδρομή και να γνωρίσει από κοντά τον πλούτο αυτού του ποταμού που αποτελεί πηγή ζωής για την Αργολίδα.

ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Κείμενος Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Αχαΐα, ένας πανάρχαιος και ιστορικός τόπος. Εκεί, στο όρος Ερύμανθος, στην βόρεια Πελοπόννησο, θα βρούμε τον ποταμό Ερύμανθο, με τον οποίο και θα ασχοληθούμε σε αυτό το αφιέρωμα. Ο Ερύμανθος ποταμός πηγάζει από την νοτιοανατολική πλευρά του ομώνυμου όρους και διανύοντας μια απόσταση 50 χιλιομέτρων, καταλήγει στον Αλφειό. Μπορείτε να δείτε το αφιέρωμα μας στον Αλφειό ποταμό εδώ: Αλφειός το μυθικό ποτάμι.

Ο Ευρύμανθος στην πορεία του περνάει από τα Τριπόταμα Αχαΐας, κοντά στα Καλάβρυτα, από εκεί κατηφορίζει νοτιοδυτικά, βγαίνει από τα όρια της Αχαΐας, μέχρι που φτάνει να χωρίζει την Αρκαδία από την Ηλεία, ανάμεσα στα χωριά Βιδιάκι Αρκαδίας και Κούμανι Ηλείας, αποτελώντας έτσι φυσικό σύνορο για τους δυο τόπους από την αρχαιότητα. Η ροή του ποταμού είναι αρκετά δυνατή, αποτελώντας έτσι προορισμό για όσους ασχολούνται με ράφτινγκ και κανόε-καγιάκ. 

Ερύμανθος ποταμός

Ο ποταμός είναι γνωστός από τα βάθη της αρχαιότητας. Αναφέρεται ακόμα και στους Ορφικούς ύμνους, αφού ο ποταμός είχε θεοποιηθεί. Χαρακτηριστικό είναι πως στις όχθες του κοντά, στην περιοχή των Τριποτάμων, υπήρχε η πόλη Ψώφις, μια πανίσχυρη και πανάρχαια πόλη των Πελασγών. Η πόλη ήταν τόσο ισχυρή ώστε έκοβε δικά της νομίσματα, χάλκινα και αργυρά, έτσι αποτελούσε μια από τις πιο σημαντικές Αρκαδικές πόλεις. Εκεί πέριξ αναφέρεται πως ο ήρωας Ηρακλής, σκότωσε τον Ερυμάνθιο κάπρο, ενώ από την Ψώφις κατάγονταν ο Ζάκυνθος, οικιστής της Ζακύνθου και ο Δάρδανος, οικιστής της Δάρδανου στην Μικρά Ασία, ο οποίος σύμφωνα με τον Διονύσιο των Αλικαρνασσεύς, ήταν ο πρόγονος των Τρώων.

Ερύμανθος ποταμός

Πάρα πολλούς αιώνες μετέπειτα, συγκεκριμένα τον 18ο και τον 19ο αιώνα μ.Χ., φτιάχτηκαν πανέμορφα πέτρινα γεφύρια στον ποταμό, συγκεκριμένα το γεφύρι στα Τριπόταμα, το Παραλογγίτικο, το Πουρνογιόφυρο και άλλα, ενώ γύρω από τον ποταμό υπάρχουν παλιοί νερόμυλοι. Η φύση του ποταμού είναι πλούσια, στην χλωρίδα βρίσκουμε πλατάνια, ιτιές, πικροδάφνες, κουμαριές, λυγαριές και πουρνάρια. Στην πιο χαμηλή βλάστηση βρίσκουμε ίριδες, νάρκισσους, φριτιλάρια, αγριόσκορδα, καμπανούλες και άλλα. Στην ορνιθοπανίδα βρίσκουμε κοράκια, κίσσες, γαλαζοπαπαδίτσες, τσίχλες και άλλα. Στα αρπαχτικά βρίσκουμε φιδαετούς, γερακίνες, βραχοκιρκίνεζα και κουκουβάγιες. Στα ερπετά και τα αμφίβια βρίσκουμε φρύνους, βάτραχους, μοραϊτόσαυρες, γραικόσαυρες, οφιόμορους, γουστέρες, ποταμοχελώνες, κρασπεδωτές χελώνες, δεντρογαλιές, λαφιάτες, σαπίτες, νερόφιδα και οχιές. Στα θηλαστικά βρίσκουμε τσακάλια, βίδρες, σκαντζόχοιρους, κουνάβια, αλεπούδες, αγριογούρουνα και άλλα. Στην ιχθυοπανίδα βρίσκουμε χέλι, ποταμοσαλιάρες, πελοποννησιακές μπριάνες, πέστροφες και κέφαλους.

πέτρινο γεφύρι στα Τριπόταμα Αχαΐας

Η φυσική ομορφιά του ποταμού δεν μπορεί να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο, αξίζει πραγματικά να επισκεφθεί κανείς τον ποταμό και να ακολουθήσει κατά μήκος όσο μπορεί την διαδρομή του, μέσα από τα ορεινά τοπία που διασχίζει. 

ΠΑΜΙΣΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Σε αυτό το αφιέρωμα μας θα κατευθυνθούμε νότια, συγκεκριμένα στην Μεσσηνία. Στις πλαγιές του Λύκαιου όρους, στην γειτονική Αρκαδία, από τις πηγές στα σημεία Άγιος Φλώρος και Πήδημα, ξεκινάει ένας ποταμός, ο οποίος περνάει από τον βόριο Ταΰγετο, διασχίζει όλη την Μεσσηνία από βορρά προς νότο, ώστε να καταλήξει στον Μεσσηνιακό κόλπο, ανάμεσα στην Καλαμάτα και την Μεσσήνη. Αυτό το ποτάμι ονομάζεται Πάμισος, πάμε να το γνωρίσουμε.

Ο Πάμισος ποταμός, είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Μεσσηνίας με μήκος 44 χιλιόμετρα. Τον ποταμό τον γνωρίζουμε από την αρχαιότητα καθώς τον αναφέρουν ο Στράβωνας και ο Παυσανίας, ο οποίος μας αναφέρει πως ήταν καθαρός και πλωτός ποταμός. Ο Πάμισος είχε θεοποιηθεί από τους αρχαίους Μεσσήνιους, λόγο της ζωής που προσέφερε ο ποταμός, αλλά φέρεται να είχε και ιαματικά οφέλη, καθώς είχε την ιδιότητα του θεραπευτή, κάτι στο οποίο σίγουρα παίζει ρόλο το γεγονός πως στις πηγές του ποταμού στον Άγιο Φλώρο, υπήρχε ιερό του Ασκληπιού. Δυστυχώς όμως στις μέρες μας ο ποταμός αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι ποταμοί στην Ελλάδα: την υπεράντληση για την ύδρευση της πεδιάδας, την μόλυνση από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την παραμέληση από το κράτος και τους αρμόδιους φορείς. Αποτέλεσμα αυτών των δυσάρεστων καταστάσεων η υποβάθμιση του ποταμού και η καταστροφή του φυσικού του πλούτου. Παρ' όλα αυτά, ο ποταμός συνεχίζει να αποτελεί πηγή ζωής για την πανίδα και την χλωρίδα της περιοχής.

Πάμισος ποταμός

Η χλωρίδα πέριξ του Πάμισου, περιλαμβάνει ιτιές, πλατάνια, λεύκες, λυγαριές, καλαμιές, ενώ υπάρχουν νούφαρα, ίριδες, αγριόσκορδα, φριτιλάρια, ορχιδέες και άλλα. Πολύ σημαντική είναι η ορνιθοπανίδα που βρίσκουμε στον ποταμό, καθώς υπάρχουν ερωδιοί, φαλαρίδες, νερόκοτες, μπεκατσίνια, πάπιες, γαλαζοπαπαδίτσες και πολλά άλλα είδη. Στα αρπαχτικά βρίσκουμε φιδαετούς, γερακίνες, καλαμόκιρκους, ξεφτέρια, κουκουβάγιες και άλλα. Στα θηλαστικά συναντάμε τα παραδοσιακά είδη που υπάρχουν στην Πελοπόννησο: βίδρες, τσακάλια, ασβοί, αλεπούδες, κουνάβια, σκαντζόχοιροι και άλλα. Στα ερπετά και τα αμφίβια βρίσκουμε βάτραχους, φρύνους, οχιές, δεντρογαλιές, νερόφιδα, πελοποννησιακές γουστέρες, μοραϊτόσαυρες, κρασπεδωτές χελώνες και ποταμοχελώνες. Στην ιχθυοπανίδα βρίσκουμε την χρυσή μένιδα, τον εξαιρετικά σπάνιο λακωνικό πελασγό, ποταμοσαλιάρες, κέφαλους, χέλια και άλλα. Μπορείτε να δείτε το σχετικό άρθρο μας, στο οποίο αναφέρουμε πολλά ενδημικά είδη της Πελοποννησιακής πανίδας, δείτε εδώ: Αφιέρωμα στην πανίδα της Πελοποννήσου.

Πάμισος ποταμός

Την δεκαετία του 1950 κατασκευάστηκε φράγμα στον ποταμό, κοντά στην περιοχή Άρις, για την ύδρευση των γύρω περιοχών. Ο ποταμός παλιά ήταν κατάλληλος για ψάρεμα, όμως η καταστροφή του φυσικού του περιβάλλοντος όπως προαναφέραμε, έχει μειώσει αισθητά τους κατοίκους του ποταμού. 

φράγμα και γέφυρα Πάμισου

Αυτό ήταν το αφιέρωμα μας στον ποταμό Πάμισο, ευχόμαστε σύντομα όλοι οι αρμόδιοι φορείς να εργαστούν σκληρά ώστε ο ποταμός να είναι ξανά υγιής.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Όλοι γνωρίζουμε τον Μέγα Έλληνα βασιλιά εκ της Μακεδονίας, Αλέξανδρο, ο οποίος δόξασε την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη του κόσμου. Πόσοι όμως γνωρίζουν πως κάποια χρόνια πριν, ένας Σπαρτιάτης βασιλιάς, μαζί με Σπαρτιάτες και Πελοποννήσιους, αποτέλεσε προάγγελο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς εκστράτευσε στην Ασία με σκοπό να ελευθερώσει όλες τις Ελληνικές πόλεις που τόσα χρόνια ζούσαν υπό τον Περσικό ζυγό.

Το όνομα αυτού του σπουδαίου μεγάλου άντρα, ήταν Αγησίλαος Β' της Σπάρτης, ο οποίος γεννήθηκε το 444 π.Χ. στην Σπάρτη και πέθανε το 360 π.Χ. στην Κυρήνη της βόρειας Αφρικής, ενώ καταγόταν από το γένος των Ευρυποντιδών. Την ζωή και το έργο αυτού του μεγάλου άνδρα θα δούμε σε αυτό το αφιέρωμα, καθώς μαζί με Πελοποννήσιους, έδειξε πως αν και πόλεις κράτη, υπήρχε η Ελληνική ψυχή που τους ένωνε, γι' αυτό τον λόγο ο Αγησίλαος είχε βάλει σκοπό να απελευθερώσει τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Πάμε να δούμε τον βίο του Σπαρτιάτη βασιλιά.

Αγησίλαος Β'

Ο Αγησίλαος ήταν δευτερότοκος γιος του βασιλιά Αρχίδαμου Β', με μητέρα την Ευπολία. Είχε αδελφή την Κυνίσκα, η οποία γεννήθηκε περίπου το 430 π.Χ. μια σπουδαία Σπαρτιάτισσα, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ιστορία. η Κυνίσκα νίκησε δυο φορές στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το 396 π.Χ. και το 392 π.Χ. και τις δυο φορές στο αγώνισμα των αρματοδρομιών. Όπως ήταν φυσικό έχαιρε απίστευτης εκτίμησης από τους Σπαρτιάτες, αλλά και από τους άλλους Έλληνες. Χαρακτηριστικό είναι πως φτιάξανε μπρούτζινο άγαλμα της στην Ολυμπία, έργο του Απελλή, ο οποίος ήταν ζωγράφος από την Κω.

Κυνίσκα

Τα άλλα δυο αδέλφια του Αγησίλαου, ήταν ο Άγις Β', βασιλιάς της Σπάρτης και ο Τελευτίας, ναύαρχος των Σπαρτιατών. Ο Αγησίλαος ήταν μικρού αναστήματός και χωλός στο ένα του πόδι, κάτι που επίσης διαψεύδει τον μύθο πως οι Σπαρτιάτες πετούσαν τα μη υγιή βρέφη στον Καιάδα, το οποίο έχει διαψευστεί και από σύγχρονες επιστημονικές έρευνες στο σημείο. Ο Αγησίλαος δεν προοριζόταν για διάδοχος του θρόνου και λάμβανε την τυπική Σπαρτιατική αγωγή που λάμβαναν όλοι οι νέοι Σπαρτιάτες. Καθώς ήταν νεαρός, σε μια γιορτή ο υπεύθυνος τον τοποθέτησε αρκετά πίσω, σε θέση που δεν φαινόταν ο Αγησίλαος. Τότε ο νεαρός Αγησίλαος αποκρίθηκε: "πρέπει να δείξω πως δεν είναι το μέρος αυτό που κάνει τον δοξασμένο άντρα, αλλά ο άντρας αυτός που δοξάζει το μέρος", κάτι που δείχνει τι χαρακτήρα είχε ήδη αυτός ο μεγάλος άντρας.

Σπάρτη

Ο Αγησίλαος παρότι δεν ήταν ψηλός και δεν διακρινόταν για την ομορφιά του, η ευγένεια του , η απλότητα του και ο σπουδαίος χαρακτήρας του, τον έκαναν ιδιαίτερα αγαπητό. Αυτές και πολλές ακόμα αρετές που είχε, τράβηξαν πάνω του το βλέμμα του σπουδαίου Σπαρτιάτη στρατηγού και πολιτικού, Λύσανδρου, ο οποίος και τον στήριξε ώστε να ανέβει στον θρόνο μετέπειτα. Ο Αγησίλαος παντρεύτηκε την Κλεόρα, με την οποία απέκτησε την Ευπωλία, την Πρόαυγα και τον Αρχίδαμο Γ'. Αφού πέθανε ο αδερφός του Αγησίλαου, ο Άγης Β', υπήρχε θέμα διαδοχής. Τότε ο Λύσανδρος βοήθησε τον Αγησίλαο να πάρει τον θρόνο, έτσι το 420 π.Χ. γίνεται βασιλιάς. Ήταν η εποχή μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπου νικήτρια ήταν η Σπάρτη, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί στρατιωτικά και πολιτικά σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. 

Αγησίλαος Β'

Το 396 π.Χ. έρχεται η είδηση στην Σπάρτη, πως οι Πέρσες συγκέντρωναν τεράστιο στρατό και ναυτικό ώστε να εκστρατεύσουν κατά των Ελλήνων. Την ώρα που οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι τους μελετούσαν τον επερχόμενο κίνδυνο, ο Αγησίλαος ανέλαβε την δύσκολη αποστολή, αντί να περιμένει τους Πέρσες να φέρουν τον πόλεμο στην Ελλάδα ακόμη μια φορά, να πάει αυτός τον πόλεμο στους Πέρσες. Έτσι, με έναν στρατό που αποτελούταν από 30 Σπαρτιάτες αξιωματικούς, 2.000 νεοδαμώδεις (είλωτες που είχαν απελευθερωθεί) και 6.000 συμμάχους στρατιώτες κυρίως από την Πελοπόννησο, αποφάσισε να εκστρατεύσει ανατολικά, κατά της Περσικής αυτοκρατορίας.

Σπαρτιατική φάλαγγα

Έτσι ο Αγησίλαος με τον στρατό του, με καράβια αποβιβάστηκε στην Έφεσο της Μικράς Ασίας. Τότε ο σατράπης Τισσαφέρνης, έστειλε ανθρώπους να εξακριβώσουν τις προθέσεις του Αγησιλάου. Ο Αγησίλαος απάντησε: "ήρθα για να γίνουν οι πόλεις της Μικράς Ασίας ελεύθερες, όπως είναι και στην υπόλοιπη Ελλάδα". Ο Τισσαφέρνης, καθώς ήταν πονηρός, υποσχέθηκε να αφήσει κάποιες πόλεις αυτόνομες, αν συμφωνηθεί ανακωχή. Ο Αγησίλαος συμφώνησε αρχικά, όμως ο Τισσαφέρνης κρυφά ζήτησε στρατό από τον βασιλιά των Περσών, Αρταξέρξη Β', έτσι ώστε να πολεμήσει τον Αγησίλαο. Μόλις αντιλήφθηκε την προδοσία αυτή ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, έκανε πως επιτίθεται στην Καρία, αλλά εν τέλη κατευθύνθηκε βόρια στην Ελλησποντιακή Φρυγία. Στο διάβα του ο Αγησίλαος, έπαιρνε στον στρατό του και Έλληνες της Μικράς Ασίας οι οποίοι τον έβλεπαν ως απελευθερωτή. Στο διάβα του κατέστρεψε πολλά οχυρά και πόλεις που ήταν υπό Περσική κατοχή και έτσι απέκτησε αρκετά λάφυρα, τα οποία θα τον βοηθούσαν στον αγώνα του. Ο Αγησίλαος κατευθύνθηκε νότια ξανά και με την συνεισφορά πλουσίων Ιώνων, συγκρότησε ένα ισχυρό ιππικό.

Σπαρτιατικός στρατός

Οι συνεχιζόμενες νίκες του Αγησιλάου, έφεραν τρόμο στους Πέρσες και αναπτέρωσαν τους Έλληνες. Όμως ο Αγησίλαος, πέρα από τις στρατηγικές του ικανότητες, έδειξε και μια άλλη πλευρά του χαρακτήρα του. Ποτέ δεν κακομεταχειριζόταν αιχμαλώτους, ενώ με προσωπική του παρέμβαση προστάτευε τα παιδιά ώστε να μην καταλήξουν σε σκλαβοπάζαρα. Επίσης βοηθούσε τους γέροντες που έμεναν πίσω ώστε να μην τους κατασπαράξουν τα σκυλιά και οι λύκοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει την αγάπη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, αλλά και τον σεβασμό των ίδιων των αιχμαλώτων του. Στην πορεία, ο Αγησίλαος ξανά προσποιήθηκε πως θα επιτεθεί στην Καρία, ενώ στόχος του ήταν η Λυδία, με αποτέλεσμα ο Τισσαφέρνης αντί να παραταχθεί στην Λυδία, να παραταχθεί στην Καρία. Το 395 π.Χ. ο Αγησίλαος κατευθύνθηκε προς τις Σάρδεις. Τότε ο Τισσαφέρνης έστειλε μια ισχυρή δύναμη ιππικού να επιτεθεί στους Έλληνες, όμως ο πανέξυπνος Αγησίλαος παγίδευσε το ιππικό των Περσών και το διέλυσε στην μάχη του Πακτωλού ποταμού. Ο Αρταξέρξης θεώρησε υπεύθυνο γι' αυτή την πανωλεθρία τον Τισσαφέρνη και έτσι τον αντικατέστησε με τον Τιθραύστη. Ο Τιθραύστης, ζήτησε από τον Αγησίλαο να επιστρέψει στην Σπάρτη και σε αντάλλαγμα θα έχουν όλες οι Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας ανεξαρτησία, απλά θα πλήρωναν έναν φόρο στους Πέρσες. Ο Αγησίλαος απάντησε πως δεν μπορεί να δεχθεί τίποτα χωρίς την συγκατάθεση των αρχών της πατρίδας του. Ο Τιθραύστης, του έδωσε 30 τάλαντα για την συντήρηση του στρατού του και τον έπεισε πάει στην Φρυγία, έδρα του σατράπη Φαρνάβαζου, μέχρι να έρθουν οι εντολές από την Σπάρτη.

Αγησίλαος και Φαρνάβαζος

Ο Αγησίλαος λεηλάτησε την Φρυγία και έφτασε μέχρι την Παφλαγονία. Ο Φαρνάβαζος δεν μπορούσε να αντιδράσει στην επέλαση των Ελλήνων. Ο Αγησίλαος φάνταζε ανίκητος και δεν μπορούσαν να τον διαφθείρουν οι Πέρσες με χρυσό. Έτσι ο Πέρσης σατράπης της Φρυγίας, Φαρνάβαζος κανόνισε μια συνάντηση με τον Αγησίλαο, ο οποίος δέχθηκε. Ο Αγησίλαος τον περίμενε ξαπλωμένος κάτω από ένα δέντρο, με τον Φαρνάβαζο ο οποίος ήταν μαθημένος στα πλούτη και τις μεγαλοπρέπειες να προσβάλλεται στην θέα του. Ο Φαρνάβαζος προσπαθούσε να βρει τρόπους να πείσει τον Αγησίλαο να εγκαταλείψει την εκστρατεία του. Ο Αγησίλαος τότε του πρότεινε να συμμαχήσει με τους Έλληνες. Ο Φαρνάβαζος αποκρίθηκε πως αν ο βασιλιάς των Περσών τον απαλλάξει από στρατηγό, θα συμμαχήσει με τους Έλληνες, αν όμως του εμπιστευτεί την στρατηγία, έχει καθήκον να πολεμήσει τον Αγησίλαο. Ο Αγησίλαος θαύμασε την απάντηση του Πέρση και απάντησε πως θα προτιμούσε να έχει φίλο και όχι εχθρό έναν τέτοιο άντρα, ενώ δεσμεύτηκε να αποχωρήσει από τα εδάφη του. 

χάρτης Μικράς Ασίας

Επόμενος στόχος του Λακεδαιμόνιου βασιλιά ήταν να κατευθυνθεί προς την πρωτεύουσα των Περσών, τα Σούσα, στα βάθη της ανατολής, βόρια της Βαβυλώνας. Κάτι τέτοιο, ποτέ ξανά δεν είχε επιχειρηθεί από Ελληνικό στρατό κατά την διάρκεια της Περσικής αυτοκρατορίας, είχαν ξανά βρεθεί όμως εκεί Έλληνες, συγκεκριμένα 10.000 μισθοφόροι υπό τον Σπαρτιάτη στρατηγό Κλέαρχο, οι οποίοι έφτασαν λίγο έξω από την Βαβυλώνα, στην υπηρεσία του Πέρση Κύρου το 401 π.Χ., ο οποίος ήθελε να εκθρονίσει τον αδερφό του και βασιλιά, Αρταξέρξη Β'. Η περιπέτεια, την οποία μας περιγράφει ο Ξενοφώντας, ξεκινάει ως Κύρου Ανάβασις, όσο ο Κύρος κατευθύνεται προς την Βαβυλώνα, σε μια περιοχή που ονομάζεται Κούναξα και τελειώνει ως Κάθοδος των Μυρίων, όταν μετά την ήττα του Κύρου, οι Έλληνες μισθοφόροι προσπαθούν από την καρδιά της Περσικής αυτοκρατορίας, να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Σε αυτή την τρομερή περιπέτεια είναι που γνωρίζουμε τον μεγάλο Αθηναίο ιστορικό, Ξενοφώντα, ο οποίος μετά τον ύπουλο θάνατο των Ελλήνων αξιωματικών από Πέρσες, ανέλαβε να φέρει ασφαλείς τους Έλληνες στην πατρίδα τους. 

Ξενοφώντας

Όταν λοιπόν ήταν έτοιμος ο Αγησίλαος να εκστρατεύσει στα βάθη της Περσικής αυτοκρατορίας, έλαβε μήνυμα από την Σπάρτη να επιστρέψει άμεσα πίσω, ώστε να αντιμετωπίσει έναν συνασπισμό Αργείων, Κορινθίων και Αθηναίων, με επικεφαλής Θηβαίους, οι οποίοι χρηματίστηκαν από τον Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, ώστε να επιτεθούν στην Σπάρτη και να αναγκαστεί ο φοβερός και τρομερός αντίπαλος των Περσών, Αγησίλαος, να επιστρέψει πίσω. Χωρίς καθυστέρηση ο Αγησίλαος συγκέντρωσε τους συμμάχους του και τους ανακοίνωσε πως ήταν ανάγκη να επιστρέψει στην Σπάρτη και αν όλα πάνε καλά, να είναι βέβαιοι πως θα επιστρέψει πίσω να τους υπερασπιστεί. Όταν τα άκουσαν αυτά οι Μικρασιάτες σύμμαχοι του δάκρυσαν, καθώς ήδη αγαπούσαν πολύ τον Αγησίλαο και εκτιμούσαν τον αγώνα που είχε κάνει γι' αυτούς. Έτσι ψήφισαν να τον ενισχύσουν στρατιωτικά ώστε να υπερασπιστεί την Σπάρτη και αν όλα πήγαιναν καλά, να τον ξανά φέρουν στην ανατολή. Η πίκρα του Αγησίλαου ήταν μεγάλη καθώς δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το όνειρο του, να απελευθερώσει όλες τις Ελληνικές πόλεις της Ασίας, κάτι που θα κατάφερνε χρόνια μετά ο Μέγας Αλέξανδρος. Χαρακτηριστική είναι η φράση, πως τον Αγησίλαο δεν τον νίκησαν οι Πέρσες, αλλά 30.000 τοξότες, λόγο των χρυσών περσικών νομισμάτων που στην πίσω όψη τους έφεραν την μορφή ενός τοξότη, τα οποία δόθηκαν από τους Πέρσες στον συνασπισμό των Θηβαίων και των υπολοίπων Ελλήνων.

Δαρεικοί, τα χρυσά περσικά νομίσματα με τον τοξότη

Στην επιστροφή του ο Αγησίλαος, στην Θεσσαλία αντιμετώπισε το ξακουστό Θεσσαλικό ιππικό, καθώς οι Θεσσαλοί είχαν συμμαχήσει με τους Θηβαίους. Ο Αγησίλαος όμως κατάφερε να τους κατατροπώσει. Όταν έφτασε στην Βοιωτία, αντιμετώπισε στην πεδιάδα της Κορώνειας, τον στρατό των Θηβαίων και των Αθηναίων. Η μάχη ήταν πολύ σκληρή και χωρίς ξεκάθαρο νικητή, όμως κάποια στιγμή η μάχη άρχισε να γέρνει υπέρ του Αγησιλάου, τότε όμως ο Σπαρτιάτης βασιλιάς τραυματίστηκε και τον μετέφεραν στα μετόπισθεν. Άλλο ένα γεγονός που δείχνει τον χαρακτήρα του Αγησιλάου, είναι πως εκείνη τη στιγμή, στρατιώτες τον ειδοποίησαν πως κάποιοι εχθροί είχαν βρει καταφύγιο σε έναν κοντινό ναό. Τότε ο Αγησίλαος όχι μόνο δεν διέταξε να τους σκοτώσουν, αλλά έστειλε ιππικό να τους συνοδέψει μέχρι εκεί όπου οι αποκλεισμένοι εχθροί του θα ήταν ασφαλείς.

ο τραυματισμός του Αγησιλάου

Στα επόμενα χρόνια ο Αγησίλαος έδωσε πολλές μάχες στον Κορινθιακό πόλεμο, όπου η Σπάρτη με τους συμμάχους της αντιμετώπιζε τον συνασπισμό των Θηβαίων, Αθηναίων, Κορίνθιων και Αργείων οι οποίοι είχαν την οικονομική στήριξη των Περσών. Το 391 π.Χ. ο Αγησίλαος επιτέθηκε στην Κόρινθο, όπου και νίκησε. Χαρακτηριστικό είναι πως στην μάχη της Κορίνθου, σκοτώθηκαν 8 Λακεδαιμόνιοι, ενώ οι αντίπαλοι Έλληνες έχασαν σχεδόν 10.000 άντρες, ο Αγησίλαος όχι μόνο δεν χάρηκε, αλλά είπε: "αλίμονο Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, εάν ζούσαν μπορούσαν να νικήσουν σε πόλεμο όλους τους βαρβάρους". Στην συνέχεια έκανε επιδρομές στο Άργος με μεγάλη επιτυχία. Στην πορεία επιτέθηκε στους συμμάχους των Αθηναίων, τους Ακαρνάνες στην Αιτωλοακαρνανία, τους οποίους και νίκησε. Δυστυχώς όμως ο συνεχιζόμενος πόλεμος έφθειρε την Σπάρτη, οικονομικά αλλά και στρατιωτικά, μη μπορώντας πια να αντέξει όλο αυτό το βάρος. Έτσι το 387 π.Χ. ο Αγησίλαος σύναψε ειρήνη με τον Αρταξέρξη, γνωστή ως Ανταλκίδειος ειρήνη. Η ταπεινωτική αυτή συμφωνία απαιτούσε αναγνώριση της Περσικής κυριαρχίας στις Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και της Κύπρου. Αυτό έφερε το τέλος του Κορινθιακού πολέμου και της αιματοχυσίας. Στην παρατήρηση κάποιου πως οι Σπαρτιάτες μήδισαν, ο Αγησίλαος απάντησε: "πες καλύτερα πως οι Μήδοι λακωνίζουν". 

ο Αγησίλαος, ο οποίος συνήθιζε να 
κάθεται κάτω από δέντρα σαν
απλός στρατιώτης

Σε προχωρημένη ηλικία ο Αγησίλαος υπερασπίστηκε την πόλη της Σπάρτης, απέναντι στην μεγάλη δύναμη που είχαν αναπτύξει οι Θηβαίοι. Ήταν η πρώτη φορά που απειλήθηκε η πόλη της Σπάρτης από μεγάλη εχθρική δύναμη, άνω των 40.000 ανδρών. Η Θηβαϊκή κυριαρχία στην Ελλάδα τερματίστηκε στην μάχη της Μαντινείας, εκεί όπου ο Αγησίλαος, στα 82 του πια χρόνια, αντιμετώπισε τον ξακουστό Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, δημιουργό της Θηβαϊκής κυριαρχίας. Εκεί οι Θηβαίοι κατάφεραν να νικήσουν τον Σπαρτιατικό στρατό, όμως αναγκάστηκαν να συνάψουν ειρήνη με τους Σπαρτιάτες καθώς έχασαν τον στρατηγό τους, τον Επαμεινώνδα, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα και την πτώση της Θήβας.

μάχη της Μαντινείας

Το 361 π.Χ. στα 84 χρόνια του ο Αγησίλαος, στην προσπάθεια του να βρει οικονομικούς πόρους για την Σπάρτη η οποία είχε πια παρακμάσει, πήγε ως μισθοφόρος στην Αίγυπτο. Σήμερα αυτό ακούγεται τρελό, όμως για έναν άντρα σαν τον Αγησίλαο δεν ήταν τρελό, στα βαθιά γεράματα του να ταξιδέψει ως την Αίγυπτο, επικεφαλής Ελλήνων μισθοφόρων, ώστε να βοηθήσει τον Αιγύπτιο βασιλιά Ταχώ στην επανάσταση του κατά των Περσών. Οι Αιγύπτιοι άρχοντες όταν πήγαν να τον προϋπαντήσουν έμειναν άναυδοι, βρίσκοντας έναν γέροντα καθισμένο στο χορτάρι, ανάμεσα στους στρατιώτες του, να τους τον παρουσιάζουν ως τον μεγάλο Αγησίλαο, τον φόβο και τον τρόμο των Περσών, του οποίου το όνομα είχε γίνει ξακουστό και εκτός Ελλάδος. Περισσότερο από όλα τους εντυπωσίασε η απλότητα του, αφού από όλα τα δώρα που του προσέφεραν, αυτός κράτησε μόνο λίγα μοσχάρια και άλευρα, ενώ τα γλυκά και τα εξωτικά εδέσματα τα έδωσε στους είλωτες. Απογοητευμένος από τον Ταχώ, ο Αγησίλαος στήριξε επιτυχώς τον Νεκτανεβώ Β', ο οποίος έγινε ο τελευταίος γηγενής Φαραώ των Αιγυπτίων. Αναγνωρίζοντας την πολύτιμη προσφορά του, ο Φαραώ τον προσκάλεσε να περάσει τον χειμώνα ως φιλοξενούμενος του. Ο Αγησίλαος όμως αναγνωρίζοντας πως η πατρίδα του τον είχε ανάγκη, επέλεξε να αναχωρήσει προς την Σπάρτη, ώστε να την ενισχύσει οικονομικά με όσα χρήματα κέρδισε ως μισθοφόρος. Όμως λόγο των κακών καιρικών συνθηκών, το καράβι του Αγησιλάου παρασύρθηκε ως την Κυρήνη, στην Λιβύη. Εκεί πέθανε τον χειμώνα του 360 π.Χ. με το σώμα του να μεταφέρεται στην Σπάρτη ώστε να κηδευτεί. Τις τελευταίες ώρες του ο Αγησίλαος έδωσε οδηγίες σε όσους ήταν κοντά του, να μην κατασκευαστούν αγάλματα και γλυπτά γι' αυτόν, καθώς είπε πως αν έκανε άξιες πράξεις, αυτές θα είναι το μνημείο του, εάν πάλι όχι, τότε όσους αδριάντες και να του στήσουν δεν θα έχουν καμία αξία.

ο Αγησίλαος στην Αίγυπτο

 Αυτό ήταν το τέλος του μεγάλου Αγησιλάου, του Σπαρτιάτη βασιλιά. Είναι χαρακτηριστικό το πόσο επαινέθηκε από μεγάλους άντρες. Ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης τον επαίνεσε για το πνεύμα πανελληνισμού που τον διακατείχε. Ο σπουδαίος ιστορικός Πλούταρχος γράφει: "ήταν βασιλιάς για 41 έτη και πάνω από 30 από αυτά, ήταν ο σπουδαιότερος των Ελλήνων, ηγέτης και βασιλιάς της Ελλάδος". Ο Αθηναίος ιστορικός Ξενοφώντας, ο οποίος αγαπούσε την Σπάρτη, ενώ και η Σπάρτη αγαπούσε αυτόν, ενώ πολέμησε στο πλευρό του Αγησιλάου στην μάχη της Κορώνειας, είπε για τον Αγησίλαο: "γνωρίζω βέβαια πως είναι δύσκολο πράγμα να γράψει κανείς επαινετικό λόγο, που να ανταποκρίνεται στην αξία της αρετής και της δόξας του Αγησιλάου, ωστόσο πρέπει να το επιχειρήσω, γιατί δεν θα ήταν δίκαιο ένας άνθρωπος, αν υπήρξε τέλειος, να μην αξιωθεί γι' αυτόν το λόγο έστω και τους κατώτερους επαίνους". Επίσης είπε: "ήταν ο μόνος άνθρωπος που απέδειξε πως η δύναμη του σώματος εξασθενίζει, όμως η δύναμη της ψυχής μένει αθάνατη". Όταν μιλάνε τόσο σπουδαίοι άνδρες με τέτοιο σεβασμό για έναν τόσο μεγάλο άντρα όπως ο Αγησίλαος, ο δικός μας λόγος περισσεύει. Ευχόμαστε μόνο, κάποια στιγμή, η Ελλάδα να ξαναβγάλει τέτοιους ηγέτες, οι οποίοι αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για την σοφία τους, την γενναιότητα τους, την απλότητα τους και την αγάπη τους για την πατρίδα.