Παρασκευή 25 Νοεμβρίου 2022

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ - ΣΤ' ΜΕΡΟΣ

Κείμενο και έρευνα Γιώτα Χριστοφόρου

Διαβάστε το προηγούμενο μέρος εδώ: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - Ε' Μέρος


Στο χωριό Ράφτη του Δήμου Ηραίας, τα λαογραφικά αντικείμενα διαλεξαν ένα διαφορετικό μουσείο για να προβληθούν. 

Το Γεωργακοπούλειο Ίδρυμα:

Αν πας χειμώνα στο χωριό, το χιόνι σκεπάζει με επιείκεια τα κεραμίδια των σπιτιών κι η απέραντη ησυχία που το βουβαίνει, φαίνεται να προκαλεί νοσταλγία, είτε ήσουν κάποτε κάτοικος του μικρού χωριού, είτε για πρώτη φορά έφτασες ως επισκέπτης! Αν πάλι πας το καλοκαίρι και ως περιηγητής τριγυρνάς στις γειτονιές του, φαίνεται πως τα τζιτζίκια θα σου αποσπούν την προσοχή, σαν να θέλουν να σε κάνουν οικείο με το χωριό κι όλα μαζί έντομα, λουλούδια, μυρωδιές, ιδρώτας, δροσερά νερά και κερασάκι γλυκό, φαίνεται να συνωμοτούν στη σκέψη σου πλάθοντας τη νέα ανάμνηση! Κι εδώ άνθρωποι που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και έζησαν τον κύκλο της ζωής τους, άφησαν αντικείμενα πονεμένα και δουλεμένα με κόπο. Το Γεωργακοπούλειο Ίδρυμα, το οποίο διοικείται από πέντε μέλη είναι ένα διώροφο πετρόκτιστο κτίριο που ομορφαίνει το χωριό. Σε αυτό το χώρο, φιλοξενείται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, ενώ στο ίδιο κτίριο λειτουργεί και ξενώνας. Το μουσείο πλαισιώνεται από αίθουσες, όπου αναπαριστάται με λεπτομερή οργάνωση η λειτουργικότητα του σπιτιού των παλαιότερων χρόνων, τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, καθώς και ο παραδοσιακός ξυλόφουρνος.

Γεωργακοπούλειο Ίδρυμα, Ράφτη Αρκαδίας

Ίσαρη:

Το Ίσαρη ξεδιπλώνεται στο όρος του Άη Λιά, έχει θέα τον κάμπο της Μεγαλόπολης, διαθέτει πλούσια ιστορία, πέτρινα σπίτια και σπουδαία αξιοθέατα. Ανάμεσα τους το Εκκλησιαστικό Μουσείο με εκθέματα από το ναό του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, ο σιδηροδρομικός σταθμός του οποίου ο πρώτος συρμός πέρασε από το χωριό το έτος 1899 και το Λαογραφικό Μουσείο.
Στο νέο αναμορφωμένο χώρο του Λαογραφικού Μουσείου, εκτίθεται πλούσια συλλογή από αντικείμενα λαϊκής τέχνης. Ο χώρος που λειτουργεί ως μουσειακή αποθήκη αποτελεί απόρροια της μελέτης της Μουσειολογίας αλλά και της χρήσης της τεχνολογίας. Πολύ κοντά στο Ίσαρη βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Θεοδώρας, που αποτελεί θαύμα γεωλογικό και μνημείο θρησκευτικό, καθώς τα μαλλιά της Αγίας γίνανε 17 πλατάνια και κτίστηκαν οι ρίζες τους μέσα στο χώμα και τα κλαδιά τους ξεπετάγονται ως ψηλά στον ουρανό και έγιναν ένα με το σώμα της που ήταν ο ναός, ενώ το αίμα της έγινε νερό στο ποτάμι που κυλάει γύρω από αυτόν. Το εκκλησάκι βρίσκεται στην τοποθεσία Βάστα Μεγαλοπόλεως.

Λαογραφικό Μουσείο Ίσαρη

Άνω Καρυές:

Μέσα στην αγκαλιά του Λυκαίου όρους, του ιερού και μυθικού βουνού και της Παρρασίας γης, ακτινοβολεί το χωριό Άνω Καρυές. Το στολισμένο από δέντρα καταπράσινο χωριό, αναβιώνει κάθε χρόνο, το Σάββατο της Πεντηκοστής, το έθιμο του Ρουσαλιού ενώ του Προφήτη Ηλία στήνεται μεγάλο πανηγύρι σύμφωνα με τα ήθη και έθιμα του χωριού. Το χωριό κατακλύζεται από βρύσες και πηγές με καθαρά νερά, είναι γεμάτο φυσική ομορφιά που καλεί σαγηνευτικά ανθρώπους να περιπλανηθούν μέσα από τα μονοπάτια του, ανηφορίζοντας στον αρχαιολογικό θησαυρό του Λυκαίου όρους. Ο Σύλλογος Άνω Καρυωτών Αρκαδίας «Ο Λύκαιος Δίας» μαζί με την Κοινότητα Άνω Καρυών Αρκαδίας του χωριού διοργανώνει κάθε τέσσερα χρόνια τα Λύκαια (δείτε: Λύκαια και Λύκαιο Όρος). Οι αγώνες αυτοί, λέγεται πως προϋπήρχαν των Ολυμπιακών Αγώνων, έχοντας ως σκοπό, αποδίδοντας και πάλι στους νικητές το έπαθλο της αγριελιάς, να συνεχίσουν και να συμβάλουν με αυτό τον τρόπο στην αναβίωση της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου, δίνοντας αξία στα αρχαία χρόνια, στις παραδόσεις και τον πολιτισμό του τόπου.

Λύκαια

Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, Άνω Καρυές Αρκαδίας:

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης κατακλύζεται από αντικείμενα καθημερινής ασχολίας των κατοίκων παλαιότερων εποχών, γεμάτα νοσταλγία, από συλλογή της παραδοσιακής φορεσιάς, με κεντήματα και υφαντά. Στεγάζεται σε ιδιόκτητο πετρόκτιστο κτίριο του χωριού. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο χωριό λειτουργεί Πνευματικό Κέντρο και Βιβλιοθήκη, ενώ βρίσκεται υπό ανέγερση το Μουσείο Λυκαίων Αγώνων.

Άνω Καρυές Αρκαδίας

Επίλογος:

Μια φορά κι έναν καιρό, ο βασιλιάς των ξωτικών έκανε τον περίπατο του στους κάμπους με τους μενεξέδες. Μα, ξαφνικά, εκεί που χαιρόταν την ομορφιά της φύσεως, τον κυνήγησε ένας πελώριος λύκος και παραλίγο θα τον έτρωγε, γιατί, ο βασιλιάς των ξωτικών είχε ξεχάσει να πάρει εκείνη την ημέρα μαζί του το μαγικό ραβδί. Ευτυχώς, όμως, έτρεξε ένας ξυλοκόπος, σκότωσε το λύκο κι ο βασιλιάς των ξωτικών σώθηκε.
- Για να σ' ευχαριστήσω, είπε τότε ο βασιλιάς των ξωτικών στον ξυλοκόπο, θα γίνω νονός του αγοριού που θ΄αποκτήσεις. 
Και πραγματικά όταν γεννήθηκε το παιδί του ξυλοκόπου, παρουσιάστηκε κι είπε στον πατέρα και στη μητέρα:
- Να τι θα χαρίσω στο βαφτιστήρι μου. Θα ζήσει πολλά χρόνια και θα μπορέσει τέσσερις φορές στη ζωή του να ζητήσει να τον βοηθήσουν οι Ξωθιές του Αγέρα, του Νερού, της Γης και της Φωτιάς. Ό,τι κι αν τους ζητήσει θα γίνει με μιας. Μα θα γίνει μονάχα μια φορά.

"ο μανδύας του ξωτικού", έργο του Rob Alexander

«Οι τέσσερις Εποχές»:
 
...Το αγοράκι το βγάλανε Γιάννη. Μεγάλωσε και γίνηκε φρόνιμο παιδί και σα γίνηκε δεκαπέντε χρονώ, του μίλησαν οι γονιοί του για το δώρο που του έκανε ο βασιλιάς των ξωτικών. Ο άρχοντας του τόπου πήρε τον Γιάννη κηπουρό. Κι ο Γιάννης που αγαπούσε τα λουλούδια έκανε το περιβόλι δέκα φορές ομορφότερο από πριν. Αλλά, μια νύχτα ξύπνησε τρομαγμένος από φωνές. Το παλάτι του άρχοντα είχε πάρει φωτιά. Φυσούσε δυνατά κι η φωτιά δεν μπορούσε να σβήσει. Τότε ο Γιάννης θυμήθηκε το δώρο του νονού του:
- Ξωθιές της Φωτιάς, βοήθεια! Φώναξε!
Φανήκανε τότε αμέτρητες νεράιδες, με μακριά κόκκινα μαλλιά και κόκκινα μακριά και πλατειά φουστάνια. Αρχίσανε όλες τους να χοροπηδούνε πάνω στις φλόγες και σε λίγο η φωτιά σβήστηκε ολότελα. Ο άρχοντας άκουσε τον κηπουρό του που φώναξε τις Ξωθιές και σαν έσβησε η φωτιά τον ρώτησε το γιατί. Ο Γιάννης του εξήγησε και τότε ο άρχοντας, για να τον ευχαριστήσει τον έκανε αρχικηπουρό.

"νεράιδα", έργο του Howard David Johnson

...Περάσανε χρόνια κι ο Γιάννης είχε ένα όμορφο σπιτάκι στο περιβόλι του αρχοντικού κι ένα χαριτωμένο σκυλάκι που το αγαπούσε τρελά. Ένα πρωί ο Γιάννης πήγε περίπατο με το σκυλάκι του στο γειτονικό βουνό. Περπατούσε σιγοτραγουδώντας και θαυμάζοντας τα όμορφα λουλούδια. Ξαφνικά ένας αετός χίμηξε κι άρπαξε το σκυλάκι με τα νύχια του:
- Ξωθιές του Αγέρα, βοήθεια! Φώναξε τότε ο Γιάννης.
Με μιας ένα σύννεφο από νεράιδες ντυμένες στα γαλάζια σηκώθηκε. Κυκλώσανε όλες μαζί τον αετό σαν πεταλούδες και τον ανάγκασαν να αφήσει το σκυλάκι. Ο αετός έφυγε κι οι νεράιδες αφήσανε μαλακά το σκυλάκι μπροστά στα πόδια του Γιάννη και χαθήκανε. Ύστερα από κάμποσο καιρό ο Γιάννης καθώς περπατούσε στον κάμπο με τους μενεξέδες, άκουσε απελπισμένες φωνές. Έτρεξε κοντά κι είδε ένα κορίτσι να πνίγεται στη λίμνη και να φωνάζει «Βοήθεια! Πνίγομαι»! Ήταν η Μαρούλα η όμορφη και φρόνιμη χωριατοπούλα, η κόρη του τσαγκάρη του χωριού. Ο Γιάννης τα 'χασε αλλά μεμιάς θυμήθηκε τις νεράιδες και φώναξε:
- Νεράιδες του Νερού, βοήθεια!
Να και βγήκανε τότε στον αφρό της λίμνης, κάτι μικρούτσικα πλασματάκια, με πράσινα πέπλα και μαργαριταρένια στεφάνια, που βγάλανε το κορίτσι από τη λίμνη. Η Μαρούλα ευχαρίστησε το Γιάννη με όλη της την καρδιά κι αυτός σε δύο μήνες την πήρε γυναίκα του.

ο "Γιάννης" με το σκυλάκι του

...Κοντά της, ο βαφτιστικός του βασιλιά των ξωτικών, ζούσε μέσα στο όμορφο σπιτάκι του περιβολιού ευτυχισμένη ζωή. Απόχτησε παιδιά και τα παιδιά του μεγάλωσαν και παντρεύτηκαν και γίνηκε γέρος με άσπρα μαλλιά και με άσπρα γένια. Μια μέρα, εκεί που ζέσταινε στο κατώφλι του σπιτιού του τα πόδια του στον ήλιο, είδε να βγαίνουνε μέσα από τη γη κάτι παράξενες πεταλούδες, με πλατιές σκούρες χλαμύδες και στρογγυλά σκουφάκια. 
- Εμάς μας ξέχασες Γιάννη; Τον ρώτησε η πιο γριά. Τις αδελφές μας τις γύρεψες. Γιατί δε θέλησες και τη δική μας βοήθεια;
Ο Γιάννης χαμογέλασε.
- Καταλαβαίνω, τους είπε. Είσαστε οι Ξωθιές της Γης. Όχι, δε σας ξέχασα. Μα η ζωή μου κυλάει τόσο ήσυχα και γλυκά, που δε χρειάστηκα τη βοήθεια σας.
- Κι όμως, ξανάπε η Ξωθιά της Γης. Μπορούμε να σου κάνουμε ότι ποθείς. Μη θέλεις πλούτη; Θα σου βγάλουμε από τα βάθη της γης χρυσάφι κι ακριβά πετράδια.
Ο γέρος χαμογέλασε πάλι.
- Σας ευχαριστώ, αλλά μου φτάνει η ευτυχία μου και στα χρόνια μου δε θέλω ν' άλλάξω ζωή.
Οι νεράιδες κοιταχτήκανε στενοχωρημένες.
- Μα αλήθεια δεν μπορούμε να σου κάνουμε καμία χάρη;
Κι ο Γιάννης που δεν ήθελε να τις πικράνει, τους είπε:
- Καλά αγαπημένες μου Ξωθιές. Το βλέπετε που είμαι πολύ γέρος και δε θ' αργήσει το τέλος μου. Σ' όλη μου τη ζωή αγάπησα πολύ τα λουλούδια. Το μόνο που θέλω λοιπόν είναι να φυτρώσουνε πολλά λουλούδια στο μνήμα μου.
- Θα φυτρώσουνε, είπαν οι Ξωθιές και χαθήκανε.
Και κρατήσανε το λόγο τους. Γιατί όταν ύστερα από χρόνια κοιμήθηκε ο Γιάννης τον τελευταίο του ύπνο, οι Ξωθιές σπείρανε στο μνήμα του σπόρους κι από κείνους φυτρώσανε τόσο θαυμάσια και μυρωδάτα λουλούδια, που όποιος περνούσε από κει στεκότανε να τα χαρεί, μύριζε τη μοσκοβολιά τους κι έλεγε:
-Τι καλός άνθρωπος που ήταν ο Γιάννης!
(πηγή: «Οικογενειακή Ζωή» μηνιαίο περιοδικό οργάνων Ορθοδόξου Χριστιανικής και Κοινωνικής Μορφώσεως, ιστ' αρ. φύλλου 172)

"λουλούδια της Άνοιξης", έργο της Patitta Pattano

Κάπου εδώ τελειώνει το όμορφο αυτό ταξίδι μας στα Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας. Ετοιμαζόμαστε για την επόμενη διαδρομή που μας περιμένει κάπου εκεί έξω, ανάμεσα στην φύση, την ιστορία, τις μνήμες, τους μύθους, τις γεύσεις, τις μυρωδιές και κάθε τι όμορφο που υπάρχει στο "άστρο" αυτό που ονομάζεται Πελοπόννησος. Ακολουθείστε μας και ελάτε να γνωρίσουμε μαζί τον τόπο μας.

Δείτε το πρώτο μέρος του αφιερώματος: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - Α' Μέρος

Παρασκευή 18 Νοεμβρίου 2022

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ - Ε' ΜΕΡΟΣ

Κείμενο και έρευνα Γιώτα Χριστοφόρου

Διαβάστε το προηγούμενο μέρος εδώ: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - Δ' Μέρος


Βαλτετσίνικο:

Οι κάτοικοι του Βαλτετσινίκου Αρκαδίας φημίζονται για την αγάπη και την τέχνη τους στην ξυλογλυπτική, μεγαλούργησαν με τα έργα τους αφήνοντας οι παλαιότεροι αξιόλογη λαογραφική κληρονομιά στο Λαογραφικό Μουσείου του χωριού τους. Το Πολιτιστικό Κέντρο του χωριού στεγάζει από το 2006 έκθεση με λαογραφικά αντικείμενα παλαιότερων εποχών. Στο ίδιο κτίριο το οποίο λειτουργούσε ως Σχολαρχείο διοργανώνονται και άλλες εκδηλώσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Σε δύο εκκλησίες του χωριού τον Άγιο Γεώργιο και τους Αγίους Θεοδώρους ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα ξυλόγλυπτα τέμπλα κατασκευασμένα από ξύλο καρυδιάς. Το Βαλτετσινίκο στολίζει μια τοποθεσία από το βόρειο τμήμα του Μαινάλου όρους σε υψόμετρο 1150 μέτρων.

Βαλτετσίνικο

Βυζίκι Αρκαδίας:

Η ίδρυση του Λαογραφικού Μουσείου Βυζικίου ακτινοβολεί σαν ιδέα από το 1970, όπου και άρχισε η συλλογή και συγκέντρωση των σπουδαίων εκθεμάτων. Πέρασαν αρκετά χρονιά μέχρι να στεριώσει στην κατοικία του και πολύ δουλειά από μέρους των κατοίκων και των υπευθύνων της συλλογής. Εγκαινιάστηκε επισήμως το 2002 κάνοντας περήφανους τους κατοίκους του χωριού αλλά και ολόκληρη την Αρκαδία. Το μουσείο είναι ιδιαίτερα οργανωμένο αφού παρουσιάζει με λεπτομέρεια, τάξη και αριθμημένα τα πολύτιμα εκθέματα αναφέροντας το όνομα του δωρητή καθώς και τη χρήση του αντικειμένου.

Η βρύση του χωριού μας:

Μια κρύα βρύση στο χωριό κοντά στην Παναγιά είναι στολίδι του χωριού, με όμορφη μαγιά. Έχει κάμαρα πέτρινη ωραία γυρισμένη από μαστόρους του χωριού που ήσαν φημισμένοι. Έχει και μια επιγραφή για το υδραγωγείο που λέει για την ιστορία της και τον δικό της βίο. Έχει ένα γέρο πλάτανο που στέκεται μπροστά της, τα φύλλα του τα πράσινα κρατούνε τη δροσιά της. Εκεί τα χρόνια τα παλιά, γινόσαντε νυχτέρια, εκεί οι κυράδες γνέθανε με τ' ουρανού τ' αστέρια. Έχει καρούτα πέτρινη τα ζώα να ποτίζουν, έχει και δύο σούγελα συνέχεια κελαρίζουν. Έχει πεζούλια πέτρινα δεξιά, ζερβά στέκονται εκεί γυναίκες του χωριού βαρέλια ζαλωνόνται. Ήσουνα μέσα στο χωριό η τόσο φημισμένη η κρύα βρύση η παλιά γερά θεμελιωμένη. Τώρα κανένας χωριανός δεν πίνει το νερό σου, το πίνει ο γερό πλάτανος και ο περίβολος σου. Πολλές πηγές στερέψανε και τούτη ακόμα τρέχει, γιατί κυρά η Παναγιά την προσοχή της έχει. Όταν θα πάμε στο χωριό θα πάμε να την δούμε και με το κρύο της το νερό να δροσολογιστούμε. - Θεόδωρος Πορτοκάλλης, Φρούραρχος.
 
Λαογραφικό Μουσείο, Βυζίκι

Ένα από τα λίγα παραμύθια που έχουν ως τίτλο τους παροιμία: «Κάνε το καλό και ρίχτο στο γιαλό!».
Η παροιμία και το παραμύθι αλληλοσυνδέονται με κοινό σκοπό και σεβασμό στη λαϊκή σοφία:

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας άρχοντας, που φημιζόταν για την καλοσύνη του. Δεν πέρναγε μέρα που ο άρχοντας να μην κάνει μια καλή πράξη. Μα εκείνο που δεν ξέχναγε ποτέ να κάνει, ήταν να φτιάξει έναν τέντζερη φαί και να τον αφήσει στο κατώφλι του. Επειδή όμως μια μέρα τον βρήκε γιομάτο, τον πήγε και τον άφησε στην ακροθαλασσιά. Εκεί τον βρήκαν ληστές ξέμπαρκοι, που πεινούσαν πολύ και έφαγαν. Μια μέρα ο άρχοντας πήρε λεφτά, το άλογο του και πήγε στην πόλη να ψωνίσει. Τότε, έπεσε σε ληστές. Τους παρακαλούσε να μην τον σκοτώσουν, γιατί ήταν καλός άνθρωπος και μέχρι και για τους άγνωστους πεινασμένους φρόντιζε, αφού τις προάλλες άφησε έναν τέντζερη γεμάτο φαγητό στην ακροθαλασσιά. Ο αρχηγός των ληστών κατάλαβε ποιος είχε αφήσει τον τέντζερη με το φαγητό και τον άφησε ελεύθερο.
- Τι έκανες και σε άφησαν οι ληστές; Τον ρωτήσανε.
- Τίποτα, είπε ο άρχοντας.
- Πώς τίποτα; Κάποιο καλό θα 'δαν από τα χέρια σου.
- Έκανα το καλό και το 'ριξα στο γιαλό, είπε ο άρχοντας!
Από τότε τα λόγια του γίνηκαν παροιμία!

κάστρο της Άκοβας, Αρκαδία

Φιλοξενία, μια λέξη με τεράστια σημασία ή αλλιώς καβουρντισμένος καφές με κεράσματα στην αυλή:

Για τον καφέ είχανε το καβουρτιστήρι και τον μύλο. Ανοίγουνε την πορτούλα που έχει μπροστά το καβουρτιστήρι και βάνουνε μέσα το σιτάρι. Μετά βάνουνε το καβουρτιστήρι πάνω στη φωτιά και γυρίζουνε γύρω γύρω το χερούλι που έχει μέχρι να ροδοκοκκινίσει το σιτάρι. Μετά βγάνουνε το σιτάρι και καβουρτίζουνε τον καφέ (τους κόκκους) μέχρι να κοκκινίσει κι αυτό. Το καβουρτισμένο σιτάρι με τον καφέ, όπως ήτανε σπόρια, τα βάναμε στο μύλο και τα κόβαμε. Γυρίζαμε το χερούλι που είχε πάνω ο μύλος και μετά το βάναμε σε βαζάκια και είχαμε τον καφέ που επίναμε. - Απόσπασμα από το βιβλίο "Δημητσάνα λαογραφώντας τη μνήμη", από τη συγγραφέα Δήμητρα Αγγελοπούλου.

Δημητσάνα

Ένα μικρό απόσπασμα από τη λαογραφία και τις παραδόσεις του χωριού Σέρβου:

Λαογραφικό Μουσείο Ζαχάρου στο χωριό Σερβού. Με την ιδιωτική πρωτοβουλία, αγάπη και καλή διάθεση για τον τόπο του ο Γιώργος Κατσιάπης, οργάνωσε και υλοποίησε την συγκέντρωση παλαιών αντικειμένων από τους συγχωριανούς του, τα οποία εκτίθενται στο κτίριο το οποίο στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού. 

Από την καθημερινή ζωή του χωριού Σέρβου:

Από την αυγή της Μεγάλης Παρασκευής τα δασκαλούδια ξεχύνονταν στα λόγγια, στους κήπους και στα αμπελοχώραφα να μαζέψουν διάφορα λουλούδια για το στόλισμα του Επιταφίου. Οι γριές κέρωναν στο σπίτι τα ψυχοκέρια. Κερώνανε και ανοματίζανε τόσες κλωστές του μπαλώματος όσοι και οι πεθαμένοι του σπιτιού. Όλες αυτές τις κλωστές τις ενώνανε και φτιάνανε μια κλωστή χοντρή, το ψυχοκέρι. Επειδή το ψυχοκέρι ήταν αρκετά μεγάλο το κάνανε ένα κουβαράκι και ανάβανε στην άκρη του τα δασκαλούδια στην αυλή της Εκκλησιάς, το δειλινό της Μεγάλης Παρασκευής, την ώρα που οι αρραβωνιασμένες του χωριού με τις ανύπανδρες της αράδας, στολίζανε τον Επιτάφιο! - www.servou.gr

Σέρβου

Το έθιμο πριν τη Σαρακοστή, από το βιβλίο Αετορράχη Αρκαδίας με συγγραφέα τον Κ. Νικολόπουλο:

Για να θυμηθούμε... Κεφάλαιο ΛΔ' Απόκριες σελ. 219
Το βραδινό φαγητό έκλεινε και με ένα άλλο τελετουργικό έθιμο. Και αυτό ήταν το εξής: Ο παππούς ή ο πατέρας, μηδέ της μάνας εξαιρουμένης, πάντως ένας από αυτούς, κάρφωνε σ' ένα πηρούνι ένα κομμάτι μυτζήθρα και το περιέφερε σιγά σιγά πάνω από τη φωτιά. Η μυτζήθρα άρχιζε να αναλιγώνει και τότε κάποιο από τα μέλη της οικογένειας ρωτούσε αυτόν που κρατούσε το πηρούνι με τη μυτζήθρα:
- Τι κάνεις παππού; Και εκείνος απαντούσε:
- Καίω την αλεπού.
- Γιατί την καίς;
- Γιατί τρώει τις κότες και τα σταφύλια, απαντούσε ο παππούς.

Όλοι μαζί, καλά της κάνεις. Και συνέχιζαν και με άλλες ερωτήσεις και απαντήσεις για το λύκο, το τσακάλι, τις ακρίδες, τους σκούρκους, ώσπου έκαιγαν όσο πιο πολλά βλαβερά ζώα και έντομα και κακά πνεύματα και στοιχειά τους επέτρεπε ο χρόνος, γιατί η μυτζήθρα με την περιφορά της πάνω από τη φωτιά κάποτε έλειωνε, οπότε τελείωνε και το τελετουργικό αποτροπής και καταδίκης πάντων των κακών. Καθισμένοι όλοι γύρω από το σοφρά (τραπέζι) δίπλα στη φωτιά, άλλοι σε σκαμνιά και άλλοι σε αυτοσχέδια κωλοκούμπια παρακολουθούσαμε αυτό το έθιμο με ιδιαίτερη προσοχή και ειδικά εμείς τα παιδιά που, εδώ που τα λέμε, το περιμέναμε με πολύ αγωνία και ενδιαφέρον. Το βραδινό φαγητό τελείωνε με το σημείο του σταυρού και με τις ευχές: Χρόνια Πολλά, Καλή Αυριανή και Καλή Σαρακοστή! Ύστερα η μάνα μας μάζευε τα πιάτα, αλλά και σ' αυτό το σημείο η προσοχή όλων στρεφόταν στο αν, μετά το σήκωμα του τραπεζιού, έβλεπαν κάπου εκεί γύρω ένα μυρμήγκι.

Τούτο εθεωρείτο καλός οιωνός για την πρόοδο και ευτυχία των μελών της οικογένειας. Και τις περισσότερες φορές έβλεπαν να κυκλοφορεί εκεί κάποιο μυρμηγκάκι. Και χαίρονταν, γιατί θα 'ρχόταν ευτυχία στο σπιτικό! Σε αντίθετη περίπτωση δηλαδή αν δεν έβλεπαν κάποιο μυρμηγκάκι πίστευαν ότι δεν θα πάνε και τόσο καλά τα πράγματα. Δηλαδή δεν θα είχαν καλή καρποφορία και απόδοση σε δημητριακά και άλλα.

Αετορράχη Αρκαδίας

Συνεχίζεται στο επόμενο και τελευταίο μέρος.
Επόμενο και τελευταίο μέρος: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - ΣΤ' Μέρος

Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 2022

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ - Δ' ΜΕΡΟΣ

Κείμενο και έρευνα Γιώτα Χριστοφόρου

Διαβάστε το προηγούμενο μέρος εδώ: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - Γ' Μέρος


Παλιά, η πιο σημαντική βρύση της Δημητσάνας ήταν η Κάτω Βρύση, στο δρόμο για τη Ζάτουνα. Από ΄ εκεί παίρνανε νερό για όλη τη Δημητσάνα. Οι παλαιοί κάτοικοι, μάλιστα, είχανε φρουρά για να μην πάει ο εχθρός να σταματήσει το νερό. Προτού φτάσουνε στην Κάτω Βρύση, υπήρχε η βρύση του Μπαχνά, από το όνομα αυτού που την είχε φτιάσει. Είχε καμάρα, που γκρεμίστηκε το 1971. Πιο πάνω προς τον Άγιο Λευτέρη, ήτανε η βρύση του Κουρή. Εκεί ακριβώς είναι και το τρικάμαρο γιοφύρι. Έχει ονομαστεί έτσι, γιατί της έφτιασε στέρνα και καμάρα ο τότε Δήμαρχος, Κουρής Ευθύμιος. Λίγο πιο πάνω αριστερά στο δρόμο προς το Δρυμώνα, είναι η βρύση του Μουσταφά με θόλο. Την κατασκεύασε ένας Δημητσανίτης πριν από το 1800. Αυτόν τον είχανε πιάσει οι Τουρκαλβανοί και τον πουλήσανε σε έναν Τούρκο, ο οποίος τον πάντρεψε με την κόρη του και τον ονόμασε Μουσταφά. Ο Μουσταφάς δεν ξέχασε την πατρίδα του και της έκανε δώρο τη βρύση. Πενήντα μέτρα πιο κάτω από αυτή τη βρύση ήταν ο Κάκκαβος, που υπήρχε από παλιά. Είχαμε και πολλές πηγές. Ήτανε μια στους Μύλους των Μπαρμπιναίων, όπου το νερό έβγαινε κάτω από τα βράχια και τη λέγανε Βρύση του Μπαρμπίνη. Άλλη φυσική πηγή είναι το Κεφαλάρι του Αη Γιάννη. Ήτανε και η πηγή του Μούσγα, κοντά στην Παναγία στο Λιβάδι, του Μαλάμη πάνω από το Λούσιο και άλλες. - Απόσπασμα από το βιβλίο της Δήμητρας Αγγελοπούλου: Δημητσάνα λαογραφώντας την μνήμη.

γέφυρα και βρύση Κουρή

Μουσείο Υδροκίνησης, Δημητσάνα:

Το Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα, τείνει άριστα να προσδιορίσει την αποτελεσματικότητα της δύναμης του νερού στη Δημητσάνα της προβιομηχανικής εποχής. Αναγνωρισμένο ως πιστοποιημένο μουσείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, αποτελεί μέλος του δικτύου των Θεματικών Υπαίθριων Μουσείων του Πολιτιστικού ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Σ' έναν τόπο γεμάτο νερά, στο Κεφαλάρι του Αη Γιάννη, με διάθεση για πεζοπορία στο φαράγγι του Λούσιου κι από ψηλά τα μοναστήρια που κρέμονται από τους βράχους, πέρασαν, ακούστηκαν και διαβάστηκαν μύθοι, θρύλοι και δοξασίες για νεράιδες και ξωτικά. Η ιστορία του μπαρουτιού στη Δημητσάνα, ξεκινά από τον 18ο αιώνα. Η μοναδικότητα του ορυκτού και η απόδοση της χρησιμότητας του στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ανέδειξε την τοπική και ευρύτερη περιοχή. Στη Δημητσάνα εκείνη την εποχή λειτουργούσαν 14 μπαρουτόμυλοι, χάρη στο πολύτιμο στοιχείο του νερού. Στο υπαίθριο Μουσείο λειτουργούν αίθουσες με αναπαραστάσεις από την τέχνη του μυλωνά, που αφήνει τον επισκέπτη να ρίξει καλαμπόκι στον αλευρόμυλο, χώροι με την νεροτριβή που πλένει τα υφαντά, ενώ ένα μεγάλο ρακοκάζανο ετοιμάζει το τσίπουρο στην αυλή του μύλου. Σε ξεχωριστό σπίτι ο επισκέπτης αποκτά κάποιες γνώσεις για την επεξεργασία του δέρματος και συνεχίζοντας το μονοπάτι ο επισκέπτης βιώνει τη χρησιμότητα του μπαρουτόμυλου. Καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου στο μουσείο οργανώνονται εκδηλώσεις τόσο για παιδιά, όσο και για ενήλικες.

Μουσείο Υδροκίνησης

Γνωρίζουμε τη Δημητσάνα αλλιώς:

Στα καλντερίμια της Δημητσάνας διαβάζεται η ιστορία του παραδοσιακού οικισμού. Πρόκειται για μια πρωτοπορία παρουσίασης των ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων, καθώς και αρχοντικών όπου έζησαν σπουδαίες οικογένειες, με τη χρήση πινακίδων και τη χρήση της τεχνολογίας μέσα από την κατάλληλη εφαρμογή στο κινητό τηλέφωνο. Η προσπάθεια μετάδοσης ιστορικών πληροφοριών της Δημητσάνας οφείλεται στο Διασυνεδριακό Πολιτιστικό Κέντρο που εδρεύει στη Δημητσάνα.

Δημητσάνα

Λαογραφικό Μουσείο Παναγιά ή Ζέρζοβα:

Ένα ανακαινισμένο πλυσταριό απέκτησε την ταυτότητα του Λαογραφικού Μουσείου του όμορφου χωριού της Ζέρζοβας. Οι κύριοι βοηθοί της αξιόλογης ιδέας δημιουργίας του μουσείου την οποία υλοποίησαν επιτυχώς και είναι τα μέλη του Συνδέσμου Απανταχών Παναγιωτών. Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγιωτών ο Άγιος Νικόλαος.

Λαογραφικό Μουσείο Ζέρζοβας

Ζυγοβίστι:

Ολόγυρα του, τα έλατα του Μαινάλου και στην είσοδο το μαρμάρινο βιβλίο με τα ονόματα ανδρών που πολέμησαν μαζί με τον ήρωα του Γένους. Στην πλατεία το Καποδιστριακό Σχολείο (1830) με την πλούσια ιστορία του, το οποίο έμελλε το καλοκαίρι του 2022, να ζωντανέψει μέσα από την αίθουσα λαογραφίας. Μνήμες, δάκρυα συγκίνησης και έντονα συναισθήματα σε όλους όσους παραβρέθηκαν στα εγκαίνια. Για ακόμη ένα χωριό, μπήκαν σε τάξη τα κουζινικά σκεύη, τα εργαλεία, τα σύνεργα για τις αγροτικές δουλειές, παλαιά κειμήλια και φωτογραφίες κι όλα εκείνα τα πολύτιμα που κρύβουν κρυμμένους θησαυρούς, όχι από χρυσάφι ή ασήμι, αλλά πιο πολύτιμους, αυτούς που δεν τους εγκαταλείπει ποτέ ο νους και η σκέψη, αυτούς που σε όποιον τόπο και να είναι ο άνθρωπος τους φοράει μέσα του.

Καποδιστριακό Σχολείο

Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού, Δάρα Αρκαδίας:

Στο πανέμορφο κτίριο που φιλοξενεί το Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού στο Δάρα, φιλοξενείται πλούσιο υλικό της λαϊκής παράδοσης των κατοίκων. Στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου, εκτίθενται ξυλόγλυπτα αντικείμενα, καθώς και η δυνατότητα στον επισκέπτη να πάρει πληροφορίες για την τέχνη της ξυλογλυπτικής. Στον ίδιο χώρο πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, δράσεις και εκθέσεις τόσο της τοπικής κοινότητας όσο και της ευρύτερης περιοψής.

Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού, Δάρα Αρκαδίας

Λαογραφικά Μουσεία, φτιαγμένα σε μικρότερους χώρους, με ιδιαίτερη φροντίδα:

- χωριό Σιλίμνα
- Κάτω Δαβιά
- Κανδύλα
- χωριό Δόξα
- χωριό Σπάθαρη
- χωριό Σταυροδρόμι
- χωριό Χώρα
- χωριό Θεόκτιστο
- Ιδιωτικό Λαογραφικό Μουσείο στην Καμάρα Αρκαδίας
- Φαλαισία (Σχολείο)
- χωριό Μάναρη (Πνευματικό Κέντρο)
- Κωτύλιο ή Δραγουμάνου (Παλαιό Σχολείο)
- Άνω Καρυές
- Παρθένι Αρκαδίας (Παλαιό Σχολείο)
- Βλαχόρραπτη ή Μάραθα (Παλαιό Δημοτικό Σχολείο)

επάνω: Παρθένι Αρκαδίας
κάτω: Βλαχόρραπτη

Πιάνα Αρκαδίας:

Στα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγεται το Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο εκτίθεται στο ισόγειο παλαιού σπιτιού. Ο χώρος πλαισιώνεται από δύο τμήματα στα οποία παρουσιάζονται με προσεγμένη σειρά τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης των κατοίκων ενώ στο υπόλοιπο τμήμα εκτίθονται εκκλησιαστικά κειμήλια.

Λαογραφικό Μουσείο, Πιάνα

Φτάνοντας στο πατρικό σπίτι του Κολοκοτρώνη στο Λιμποβίσι:

Μέσα στο κατάφυτο από έλατα δάσος του Μαινάλου, ξεπροβάλει η ιστορική πατρική οικία του Γέροντα του Μοριά. Στο ακατοίκητο πλέον χωριό Λιμποβίσι, βρίσκεται ανακαινισμένο το σπίτι από όπου έζησαν δώδεκα γενεές της οικογένειας του Κολοκοτρώνη. Το σπίτι λειτουργεί ως μουσείο. Αρχιτεκτονικά η οικία ακολουθεί τον παραδοσιακό πετρόκτιστο τρόπο κτισίματος, ενώ εσωτερικά, περιβάλλεται από αντικείμενα και κειμήλια, πορτραίτα και ενδυμασίες της οικογένειας Κολοκοτρώνη, όπως χαρακτηριστικά και αξιοπρόσεκτα βρίσκεται η σημαία του Γέροντα. Την ώρα της επίσκεψης στο μουσείο, συναισθήματα υπερηφάνειας για τον ήρωα κατακλύζουν τον επισκέπτη, ενώ θωρώντας το μνημείο του και εκείνον να σε κοιτάζει, νοιώθεις ελεύθερος και γεμάτος ευγνωμοσύνη, ταπεινά τον ευχαριστείς... Στον χώρο του μουσείου, η λαϊκή παράδοση θαυμάζει τον ήρωα της.

σπίτι Κολοκοτρώνη, Λιμποβίσι

Μνήμες από το παρελθόν, βιώματα που σιγοτρώνε την ανθρώπινη ψυχή:

Η Φοφιολένη έμεινε μόνη, με δύο μικρά παιδιά και μ' ένα στην κοιλιά, όταν πήρανε τον άντρα της στον πόλεμο! Βασανίστηκε πολύ εκείνο το καλοκαίρι για να μαζέψει τα γενήματα και να τρυγήσει τ' άμπέλι... Έτσι μια μέρα που φάνηκε αποβραδίς ότι θα ήταν καλή, αποφάσισε να πάρει το ζω της και να πάει στο λόγγο. Ξύπνησε πριν το χάραμα, έριξε δύο χούφτες κρύο νερό στο πρόσωπο της, έσιαξε τις πλεξούδες της κι έδεσε στο κεφάλι της μια μαύρη μπαρέζα... Φέτος ήταν χρονιά του βελανιού. Όλα τα πουρνάρια ήσαν φορτωμένα. Σ' ένα ξέφωτο, βρήκε ένα χαμηλό πρίνο, πέταξε κάτω τα σακιά και την τέμπλα, κρέμασε σ' ένα τσιουγκάνι τον τορβά κι έκανε πέρα το γαιδούρι για να βοσκήσει. Η ίδια κάθισε στο προσήλιο λίγο και να ξεκουραστεί. Δεν είχε καιρό όμως για χάσιμο. Σηκώθηκε, ράβδισε με την τέμπλα το δέντρο κι άρχισε να μαζεύει βιαστικά το βελάνι και να το βάζει στα σακκιά... 

Καθώς είχε φτάσει η κοιλιά στο στόμα, κουραζόταν σκύβοντας και κάθε τόσο καλοκαθόταν ή σταμάταγε για λίγο, να πάρει ανάσα. Κι εκεί κοντά στο μεσημέρι, που κόντευε ν' αποσώσει το φόρτωμα, της ήρθαν οι πόνοι της γέννας. Ζάρωσε κοντά στον κορμό του πρίνου, που 'χε ακουμπήσει τα σακκιά με το βελάνι και γέννησε. Πήρε το παιδί στα χέρια της, τ' αφαλόκοψε και καθώς είδε πως ήταν αγόρι, αναγάλιασε η ψυχή της. Το τύλιξε στο απομέσα της μπόλκας της που είχε αστάρι από μαλακό πανί και το πήρε απαλά στην αγκαλιά της. Σούρθηκε σιγά σιγά και στριμώχτηκε κοντά στα σακκιά, για να προφυλαχτεί από τον αέρα και να συγιριστεί.  Μόλις συνήλθε καλά και συμαζώχτηκε, φόρτωσε τα σακκιά στο γαιδούρι, πήρε το νεογέννητο στην αγκαλιά της και ξεκίνησε για το χωριό... - Απόσπασμα από Αρκαδικά Ηθογραφήματα: τόμος Α' (Θ) Ημερολογιωτών Αρκαδικών 1981 - 1982.

Αρκαδοπούλα
του παλαιού καιρού

Συνεχίζεται στο επόμενο μέρος το αφιέρωμα.