ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΗΣ

 Κείμενο και έρευνα του Νίκου Αϊβαλή, φωτορεπορτάζ της Ελπίδας Ζωγραφίδου, τεχνική υποστήριξη Αλέξανδρος Σπάρτη

Όχι οι Δελφοί δεν βρίσκονται στην όμορφη Πελοπόννησο, την οποία η σελίδα μας παρουσιάζει σε όλο τον κόσμο. Οι Δελφοί βρίσκονται στην Φωκίδα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο μέρος με όλες τις ελληνικές πόλεις του αρχαίου κόσμου. Έτσι και 'μεις πήγαμε στον ομφαλό της γης, στο πανάρχαιο μαντείο των Δελφών, καθώς και στο μυθικό Κωρύκειο άντρο. Θα βρούμε πολλά πράγματα που θα μας συνδέσουν και με την Πελοπόννησο, γι αυτό θεωρήσαμε "υποχρέωση" μας να παρουσιάσουμε ένα από τα πιο ιερά μέρη των προγόνων μας, τους Δελφούς.

Ξεκινώντας το μεγάλο αυτό οδοιπορικό, πρέπει να τονίσουμε την σημασία, την ιστορικότητα, την αρχαιότητα, την μοναδικότητα του τόπου αυτού. Είναι ένας τόπος ο οποίος λειτουργούσε τουλάχιστον επί 1.000 έτη. Εδώ δόθηκαν ιστορικοί χρησμοί, ενώ εδώ πάτησαν μερικοί από τους πιο σπουδαίους ανθρώπους της ιστορίας, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας, ο βασιλιάς της Θήρας Γρίνος ο οποίος αποίκησε την βόρια Αφρική, ο ποιητής Όμηρος, ο ιστορικός Πλούταρχος και πολλοί άλλοι, ενώ σε πολύ κρίσιμες ώρες οι βασιλείς συμβουλεύτηκαν το μαντείο, όπως ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωνίδας πριν την μάχη των Θερμοπυλών, αλλά και οι Αθηναίοι πριν την ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπου ο στρατηγός Θεμιστοκλής ερμήνευσε σωστά τον χρησμό περί "ξύλινων τειχών", καθώς και άπειρα άλλα γεγονότα που χαράχτηκαν στην ιστορία. Πάντα πριν από κάθε σημαντικό γεγονός, κάθε ελληνική πόλη και βασιλιάς, συμβουλευόταν το ιερό μαντείο.

κίονας ιωνικού ρυθμού, Δελφοί

Οι Δελφοί διατήρησαν τη σημαντική τους θέση μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α'. Μέσα σε αυτή την πορεία των χρόνων ο τόπος δυστυχώς δέχθηκε πολλές επιδρομές και τεράστιες λεηλασίες από Σλάβους, Γότθους, Γαλάτες, Ρωμαίους κλπ. Οι καταστροφές δεν περιορίστηκαν εκεί, καθώς η περιοχή γνώρισε ακρωτηριασμό και τεράστια κλοπή αρχαιοτήτων κατά την Τουρκοκρατία αλλά και μετέπειτα. 

ο δρόμος από το χωριό προς τον αρχαιολογικό χώρο

Αξιοσημείωτες είναι δύο ιστορίες της περιοχής. Ο πέρσης βασιλιάς Ξέρξης, όταν πέρασε τις Θερμοπύλες και κατευθυνόταν προς τη Φωκίδα, έστειλε ένα στρατιωτικό σώμα προς τους Δελφούς, για να αποσπάσει θησαυρούς. Όταν οι Πέρσες πλησίασαν στους Δελφούς, δύο κορυφές από τον Παρνασσό αποκόπηκαν και έπεσαν πάνω τους, ενώ παράλληλα καταδιώχθηκαν από δύο τοπικούς ήρωες, τον Φύλακο και τον Αυτόνοο. Το 279 π.Χ. οι Γαλάτες με αρχηγούς τον Βρέννο και ο Ακιχώριο, εκστράτευσαν κατά των Ελλήνων, εποφθαλμιώντας τους θησαυρούς του ιερού των Δελφών. Μέσα από τρομερές και άκρος βάρβαρες αγριότητες, οι Γαλάτες σφαγίασαν όλους τους κατοίκους της πόλης Κάλλιον στα σύνορα μεταξύ Ευρυτανίας και Αιτωλίας, προβαίνοντας μάλιστα ακόμα και σε πράξεις κανιβαλισμού. Στη συνέχεια επιχείρησαν να επιτεθούν στο Ιερό των Δελφών. Οι αρχαίες πηγές και ιδιαίτερα γλαφυρά ο Παυσανίας, παραδίδουν, ότι όταν στρατοπέδευσαν οι Γαλάτες στους Δελφούς έπιασε μια απίστευτη κακοκαιρία, με κεραυνούς που έπεφταν και χτυπούσαν τους στρατιώτες. Από τον θόρυβο της θεομηνίας, οι Γαλάτες δεν μπορούσαν να ακούσουν τα παραγγέλματα των διοικητών τους. Μάλιστα λέγεται ότι εμφανίστηκαν και τα φαντάσματα τοπικών ηρώων, του Υπέροχου, του Λαόδοκου και του Πύρρου, ίσως και του Φύλακου, που είχε σώσει τους Δελφούς και από την περσική εισβολή. Το ίδιο βράδυ έπεσε παγωνιά και άρχισαν να κυλούν από τον Παρνασσό πέτρες, που καταπλάκωναν τους Γαλάτες. Την επόμενη μέρα οι Γαλάτες υποχώρησαν. Το δεύτερο βράδυ, ιδιαίτερα κρύο και ομιχλώδες, έπεσε πανικός στο στρατόπεδο τους και οι Γαλάτες άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους, προφανώς πιστεύοντας ότι τους είχαν επιτεθεί οι Έλληνες. 

ευρήματα έξω από το Μουσείο

Σύμφωνα με την παράδοση, στην περιοχή των Δελφών υπήρχε ιερό αφιερωμένο στην αρχέγονη θεά Γαία. Φύλακας του είχε τοποθετηθεί ο δράκοντας Πύθων. Κύριος του ιερού έγινε ο Απόλλων όταν σκότωσε τον Πύθωνα. Στη συνέχεια ο θεός μεταμορφωμένος σε δελφίνι μετέφερε στην περιοχή Κρήτες, οι οποίοι ίδρυσαν το ιερό του. Ο μύθος αυτός σχετικά με την κυριαρχία του Απόλλωνα επιβίωσε σε εορταστικές αναπαραστάσεις στις τοπικές γιορτές, όπως τα Σεπτήρια, τα Δελφίνια, τα Θαργήλια, τα Θεοφάνια, και τα Πύθια. Από τον 8ο αιώνα π.Χ., όταν πλέον επικράτησε η λατρεία του Απόλλωνα, το ιερό των Δελφών απέκτησε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ενώ η επιρροή του εξαπλώθηκε σταδιακά σε ένα μεγάλο τμήμα του ευρύτερου χώρου της ανατολικής Μεσογείου, κάτι που μαρτυρείται από τα αφιερώματα που βρέθηκαν στους Δελφούς, κάποια από τα οποία προέρχονται ακόμα και από περιοχές της Συρίας, της Αρμενίας, της Μασσαλίας κλπ.

αρχαιολογικός χώρος

Πολύ σημαντικό κομμάτι των Δελφών, αποτελεί η Πυθία. Πυθία ήταν η εκάστοτε ιέρεια του θεού Απόλλωνα στο Μαντείο, η οποία μετέφερε τη χρησμοδότηση του θεού προς τον ενδιαφερόμενο. Συνήθως η Πυθία εκλεγόταν από ευγενικής καταγωγής παρθένες των Δελφών. Αργότερα αποφασίστηκε να είναι γυναίκα ηλικίας άνω των 50 χρόνων. Στα παλαιότερα χρόνια η Πυθία έδινε μόνο ένα χρησμό, κάθε Φεβρουάριο. Πρώτη Πυθία του Μαντείου των Δελφών κατά την μυθολογία ήταν η Φημονόη, κόρη του θεού Απόλλωνα. Οι χρησμοί που έδινε η Πυθία ήταν δύο τύπων: 1) άμεσος, δηλαδή δίνονταν από το ιερατείο άμεσα κατόπιν συμβουλής της ιέρειας, 2) έμμεσος, δηλαδή δίνονταν από το ιερατείο αφού πρώτα εσυμβουλεύοντο το πέταγμα των πουλιών ή το θόρυβο από το θρόισμα της ιερής Δρυός καθώς και από την ξαφνική εμφάνιση διάφορων καιρικών φαινομένων. Όπως οι Πυθίες, έτσι υπήρχαν και οι Σίβυλλες (από τον δωρικό τύπο του ουσιαστικού "θεός" - σιός και τον αιολικό τύπο του ουσιαστικού "βουλή" θέληση -βόλλα). Η κύρια διαφορά ανάμεσα στις Σίβυλλες και τις Πυθίες, ήταν πως οι δεύτερες προφήτευαν μόνο απαντώντας σε καλώς καθορισμένα ερωτήματα, ενώ οι Σίβυλλες προφήτευαν χωρίς να δεχθούν προηγουμένως ερωτήσεις. Η πιο γνωστή Σίβυλλα είναι η Κυμαία Σίβιλλα, η οποία υπηρετούσε στο ιερό της Κύμης, αρχαίας ελληνικής αποικίας στην Ιταλία.

είσοδος αρχαιολογικού χώρου

Εκεί υπήρχαν και τα δελφικά παραγγέλματα, μια συλλογή από αποφθέγματα που ήταν χαραγμένα στον πρόσθιο τοίχο του πρόναου, επί των παραστάδων της πύλης του κυρίως ναού, στο υπέρθυρο του ναού και επί των στηλών περιμετρικά του μαντείου. Ήταν οι υποθήκες που παρέδωσαν οι ιερείς και οι Επτά Σοφοί (Θαλής ο Μιλήσιος, Πιττακός ο Μυτιληναίος, Βίας ο Πριηνεύς, Σόλων ο Αθηναίος, Κλεόβουλος ο Ρόδιος, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Χίλων ο Λακεδαιμόνιος) στις επερχόμενες γενιές, "Εν δέ τώ προνάω τά έν Δελφοίς γεγραμμένα, έστιν ωφελήματα άνθρώποις" όπως είπε ο Παυσανίας. Κάποια γνωστά παραγγέλματα είναι: θυμού κράτει (κράτα τον θυμό σου), δόξαν δίωκε (επιδίωξε τη δόξα), καλόν εύ λέγε (να επαινείς το καλό), ψέγε μηδένα (μην κατηγορείς κανέναν), πράττε δίκαια (πράξε δίκαια), γνώθι σαυτόν (να γνωρίσεις τον εαυτό σου), μηδέν άγαν (να κάνεις τα πάντα με μέτρο, αποφεύγοντας την υπερβολή), καθώς και πολλά ακόμα σοφά παραγγέλματα τα οποία είναι διαχρονικά χρήσιμα για τον άνθρωπο.

η υπέροχη θέα από το χωριό των Δελφών

Αφήνοντας κάπου εδώ λίγα από τα αμέτρητα ιστορικά στοιχεία, έτσι ώστε να κατανοήσουμε σε πρώτο βαθμό την σημασία των Δελφών, επιστρέφουμε στο οδοιπορικό μας, αρχίζοντας από το πανέμορφο χωριό των Δελφών, εκεί όπου διανυκτερεύσαμε. Το σύγχρονο χωριό των Δελφών, αποτελεί έναν πραγματικά μοναδικό προορισμό. Όμορφα μαγαζιά για φαγητό, ποτό, καφέ και αναμνηστικά, άριστης ποιότητας καταλύματα, καταστούν το χωριό υπέροχο. Η θέα απαράμιλλης ομορφιάς, καθώς κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια σας έχετε τον ελαιώνα της Άμφισσας και του Χρισσού, ενώ από την άλλη την Ιτέα και το Γαλαξίδι, θέα που συνδυάζει βουνό, θάλασσα, φύση. Κάνοντας την πρώτη βόλτα μας στο χωριό, γνωρίζουμε τους φιλόξενους κατοίκους του.

τα γραφικά δρομάκια του χωριού

Ο περίπατος μας άρχισε περιδιαβαίνοντας τους δρόμους Φιλελλήνων, Απόλλωνος και Φρειδερίκης, προσπαθώντας να απορροφήσουμε όσες περισσότερες εικόνες μπορούμε από το χωριό. Εδώ να πούμε πως στους Δελφούς υπάρχει και το σπίτι του ποιητή Άγγελου Σικελιανού.

χωριό Δελφοί

Κάποια στιγμή φτάνουμε σε μια όμορφη μικρή πλατεία, με πλατάνια και αρκετό κόσμο να απολαμβάνει το φιλήσυχο χωριό. Από εκεί θα κατηφορίσουμε με τα πόδια προς τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, το αρχαιολογικό μουσείο, καθώς και την μυθική Κασταλία πηγή.

πλατεία, Δελφοί

Ακολουθώντας τον δρόμο ΕΟ Λειβαδιάς Άμφυσσας, φθάνουμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Δελφών. Το υπερσύγχρονο, ευρωπαϊκών προδιαγραφών μουσείο αυτό, είναι ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία της Ελλάδας, με πλήθος μοναδικών εκθεμάτων. 

σαρκοφάγος του Μελέαγρου

Έξω από την είσοδο του μουσείου υπάρχει μια εντυπωσιακή σαρκοφάγος, η σαρκοφάγος του Μελέαγρου, η οποία είναι ένα από τα παλαιότερα ευρήματα των Δελφών και από τα πρώτα μουσειακά εκθέματα. Προέρχεται από έναν μνημειακό ταφικό περίβολο της ανατολικής νεκρόπολης.

περικεφαλαίες Κορινθιακού τύπου, Δελφοί

Είδαμε το άγαλμα του Ηνίοχου, ένα χάλκινο άγαλμα το οποίο είχε αφιερωθεί στο ιερό από τους Δεινομενίδες οικογένεια της Γέλας στη Σικελία. Θαυμάσαμε τον ομφαλό των Δελφών, για τον οποίο λέει ο μύθος, πως ο Δίας έστειλε δυο αετούς, έναν ανατολικά και έναν δυτικά, εκεί που θα συναντιόντουσαν θα ήταν το κέντρο του κόσμου. Οι δυο αετοί συναντήθηκαν στους Δελφούς, εκεί έριξε ο Δίας τον ομφαλό. Άλλα εκθέματα που είδαμε ήταν τα αγάλματα Κλέοβις και ο Βίτων, γιοι της ιέρειας Κυδίππης στο Άργος, τις Κόρες της Ιωνίας, καθώς και τη μεγαλοπρεπή Σφίγγα των Ναξίων, άγαλμα κολοσσιαίου μεγέθους που έστειλε γύρω στο 560 π.Χ. η Νάξος ως προσφορά στο ιερό του Απόλλωνα. Το συνολικό του ύψος έφτανε σχεδόν τα 12,5 μέτρα, ενώ κατείχε περίοπτη θέση στο ιερό και εξέφραζε συμβολικά την πολιτική, οικονομική και καλλιτεχνική υπεροχή της Νάξου κατά την αρχαϊκή περίοδο.

Σφίγγα των Ναξίων

Ένα άλλο εντυπωσιακό έκθεμα, είναι ο Κίονας με τις Χορεύτριες, ένας απερίγραπτα υπέροχος μαρμάρινος κίονας που αποτελούσε ανάθημα των Αθηναίων στο μαντείο. Επρόκειτο για ένα θεαματικό σύμπλεγμα ύψους περίπου 11 μέτρων, το οποίο αναπτύσσεται σε σπονδυλωτό σχήμα, μοιάζοντας παράλληλα με βλαστό φυτού, ενώ στην κορυφή του κίονα υπάρχουν οι μορφές τριών νεαρών γυναικών, που φαίνονται να αιωρούνται στα ύψη, καθώς είναι λαξευμένες γύρω από ένα τμήμα που επίσης μοιάζει με φυτό.

Κίονας με τις Χορεύτριες

Ανάμεσα στα υπέροχα και αμέτρητα τμήματα, με αναπαραστάσεις μαχών, ηρώων όπως ο Ηρακλής και ο Θησέας, αγαλμάτων κλπ, υπήρχε ένα μικρό τμήμα το οποίο δυστυχώς λόγο των μέτρων του κορονοϊού δεν μας άφησαν να επισκεφθούμε, καθώς το τμήμα αδικαιολόγητος ήταν κλειστό παρά τα μέτρα που όλοι οι επισκέπτες τηρούσαν. Πρόκειται για ένα μοναδικό τμήμα, με χρυσελεφάντινα ευρήματα, όπως μια εντυπωσιακή χρυσελεφάντινη γυναικεία κεφαλή, χρυσά κοσμήματα, καθώς και έναν ασημένιο ταύρο του 6ου αιώνα π.Χ., μεγάλων διαστάσεων άγαλμα, κατασκευασμένο όλο από σφυρηλατημένο μέταλλο. Ο ταύρος ήταν κατασκευασμένος από φύλλα ασημιού ενώ οι λεπτομέρειες του, όπως τα κέρατα, τα αυτιά και οι οπλές, ήταν επιχρυσωμένες.

χρυσελεφάντινα ευρήματα και ασημένιος ταύρος, Δελφοί

Ύστερα από την επίσκεψη μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο, ξεκινήσαμε να πάμε προς τον μεγάλο εξωτερικό αρχαιολογικό χώρο. Μέσα από ένα πολύ όμορφο μονοπάτι γεμάτο ευρήματα, φθάνουμε στον χώρο. Εδώ χρειάζονται ώρες ώστε να καταφέρει κανείς να γυρίσει τον χώρο και πραγματικά αξίζει το κάθε λεπτό εδώ. Στην είσοδο του χώρου βλέπουμε την αρχαία Αγορά. Κατά μήκος της Ιεράς οδού μετά τη βάση του Ταύρου των Κερκυραίων, διακρίνεται μία επιμήκης βάση όπου έστεκαν χάλκινα αγάλματα, αφιέρωμα των Αρκάδων, και ιδιαίτερα των Τεγεατών. Στα αριστερά της εισόδου στο ιερό του Απόλλωνα και απέναντι από τη βάση των Αρκάδων, έστεκε το μεγάλο ανάθημα των Λακεδαιμονίων που τιμούσε τη νίκη τους ενάντια στους Αθηναίους στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.Χ. και απεικόνιζε τους Διόσκουρους, τον Δία, τον Απόλλωνα, την Αρτέμιδα, αλλά τον σπαρτιάτη βασιλιά Λύσανδρο που στεφανώνονταν από τον Ποσειδώνα.

αρχαία Αγορά

Συνεχίζοντας βρίσκουμε θησαυρούς και μνημεία από διάφορες πόλεις της Ελλάδας, όπως τα αναθήματα των Αργείων. Tο Άργος έκανε αισθητή την παρουσία του στο ιερό του Απόλλωνα με περισσότερα του ενός αναθήματα. Ήταν άλλωστε μια από τις ισχυρότερες πόλεις της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου. Δίπλα στη στοά, που είχαν οικοδομήσει οι Αρκάδες, κατά μήκος της Ιεράς οδού του ναού του Απόλλωνα, ο επισκέπτης συναντούσε ένα ημικυκλικό βάθρο, που αφιέρωσαν οι Αργείοι, μετά το 369 π.Χ., για να τιμήσουν τη συνεισφορά τους στην ανέγερση της Μεσσήνης. Το λεγόμενο βάθρο των Αργείων βασιλέων απεικόνιζε τον μυθικό Δαναό, καθώς και ορισμένους από τους απογόνους του.

ο θησαυρός των Αργείων βασιλέων

Προχωρώντας συναντάμε τους θησαυρούς των Σικυώνιων, των Σιφνίων, των Μεγαραίων, των Βοιωτών, των Θηβαίων, μέχρι που φθάνουμε σε ένα πραγματικά εντυπωσιακό έργο των Αθηναίων. Ο θησαυρός των Αθηναίων είναι κτίριο σε μορφή μικρού ναού. Ήταν αφιερωμένος από τους Αθηναίους χάριν της νίκης τους κατά των Περσών και στέγαζε τα αναθήματα των Αθηναίων στον θεό Απόλλωνα. Ήταν κτισμένος από μάρμαρο της Πάρου, δωρικού ρυθμού και χρονολογείται μεταξύ 510 και 480 π.Χ. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε, δυο λόγια για τους Δελφικούς Ύμνους οι οποίοι αποτελούν δείγμα της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Πρόκειται για δύο ύμνους αφιερωμένους στον θεό Απόλλωνα που βρίσκονται χαραγμένοι σε μάρμαρο στον θησαυρό των Αθηναίων. 

ο θησαυρός των Αθηναίων

Εκεί κοντά υπάρχει το βουλευτήριο, ο θησαυρός του Ποσειδώνος, καθώς και ασκληπιείο. Λίγο πιο πέρα υπάρχει βρίσκεται ο Ομφαλός. Σε αυτό το σημείο πιστεύεται ότι ήταν το κέντρο της γης.

Ομφαλός της γης

Συνεχίζοντας την ανάβαση μας, βλέπουμε τους θησαυρούς των Κορίνθιων και των Κυρηναίων. Περνάμε από τον τρίποδα των Πλαταιών, το ανάθημα του Δαόχου το οποίο ήταν θησαυρός των Θεσσαλών, ενώ λίγο πιο εκεί βρίσκουμε την στήλη του Προυσία. Το μνημείο αυτό είναι ανάθημα της Αιτωλικής Συμπολιτείας προς τιμήν του βασιλιά Προυσία Β', βασιλιά της Βιθυνίας, στη βορειοδυτική Μικρά Ασία.

στήλη του Προυσία

Εκεί δίπλα βρίσκουμε το σημαντικότερο μνημείο όλων, τον αρχαίο ναό του Απόλλωνα. Ο ναός, θεωρούνταν κατοικία του θεού Απόλλωνα και έδρα του μαντείου του και ως εκ τούτου κατέχει περίοπτη θέση μέσα στο ιερό. Με την εξάπλωση της φήμης του μαντείου σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, η μορφή του όφειλε να είναι αντάξια της οικουμενικής του αίγλης και ακτινοβολίας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο πρώτος ναός του Απόλλωνα που κτίσθηκε στην περιοχή ήταν μία πρόχειρη κατασκευή από κλαδιά δάφνης, ο δεύτερος ήταν φτιαγμένος από κερί μελισσών και φτερά, ο τρίτος φτιάχτηκε από χαλκό, ενώ ο τέταρτος κτίσθηκε από τους μυθικούς αρχιτέκτονες Τροφώνιο και Αγαμήδη με τη βοήθεια του ίδιου του Απόλλωνα και ήταν κατασκευασμένος από πέτρα. Ο ναός καταστράφηκε το 548 π.Χ. από πυρκαγιά και στη θέση του ανοικοδομήθηκε νέος, πολυτελέστατος και μεγαλοπρεπέστερος ναός, ο οποίος ήταν δωρικός περίπτερος, με 6 κίονες στην πρόσοψη και 15 στις πλευρές και εξαιρετικά αετόματα, έργα του γλύπτη Αντήνορα, με σκηνές από τον Απόλλωνα, την Άρτεμις, την Λυτώ, τις Μούσες, την Γιγαντομαχία κλπ. Στο ναό στεγάζονταν τα αγάλματα και τα αφιερώματα προς το θεό, αλλά εδώ γίνονταν και οι ιεροτελεστίες που είχαν σχέση με τη λατρεία, η σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν η διαδικασία της μαντείας.

ναός Απόλλωνα πριν και μετά

Ο σεισμός του 373 π.Χ. κατέστρεψε τον αρχαϊκό ναό και το ιερό κατέφυγε σε πανελλήνιο έρανο για την ανοικοδόμησή του. Ο ναός παραδόθηκε σε χρήση, κατασκευασμένος στο ίδιο σχέδιο και στις ίδιες σχεδόν διαστάσεις. Σε αυτό το ναό ανήκουν τα ερείπια που βλέπουμε σήμερα. Πρόκειται για εντυπωσιακό κτίσμα, θαυμάσιο δείγμα του δωρικού ρυθμού, του οποίου αρχιτέκτονες ήταν ο Σπίνθαρος ο Κορίνθιος, ο Ξενόδωρος και ο Αγάθων. 

ναός Απόλλωνα

Εδώ αξίζει να τονίσουμε την έντονη παρουσία του θεού Διονύσου στο ναό. Ο Απόλλωνας, κυρίαρχος θεός του ιερού, παραχωρεί το δυτικό αέτωμα του ναού του και δανείζει το αγαπημένο του όργανο, την κιθάρα, στον Διόνυσο, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που του παραχωρεί την κυριότητα του ιερού του κατά τους τρεις χειμερινούς μήνες, όταν φεύγει από τους Δελφούς και πηγαίνει στη χώρα των Υπερβορείων.

αρχαίο θέατρο, Δελφοί

Λίγο πιο πάνω από τον εντυπωσιακό ναό, βρίσκεται το αρχαίο θέατρο των Δελφών, χωρητικότητας 5.000 θεατών. Αποτελεί το μεγαλύτερο οικοδόμημα του ιερού και αναπόσπαστο κομμάτι του, συνδεδεμένο άμεσα με τους μύθους και τη λατρεία του θεού. Φιλοξενούσε αγώνες φωνητικής και ενόργανης μουσικής στο πλαίσιο των Πυθικών Αγώνων. Η ορχήστρα, διαμέτρου 18,50 μέτρων, περιβάλλεται από διάδρομο πλάτους 2,20 μέτρων, για την κίνηση των θεατών, κάτω από τον οποίο βρίσκεται αποχετευτικός αγωγός, ο εύριπος, για την απορροή των όμβριων υδάτων. 

θέατρο και κάτω ο ναός

Φεύγοντας και από το θέατρο, ανηφορίζουμε προς το Στάδιο. Σε μια υπέροχη ανηφορική διαδρομή, μέσα στην γαλήνια φύση, με την αστείρευτη ενέργεια που αναβλύζει ο τόπος, μπορείς να δεις την υπέροχη θέα που προσφέρει το σημείο. Ανηφορίζοντας, φθάνουμε σε ένα ακόμη λαμπρό κτίσμα των αρχαίων Ελλήνων, το Στάδιο των Δελφών, το οποίο βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του χώρου και είναι το καλύτερα σωζόμενο στάδιο του ελλαδικού χώρου. Διαμορφώθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Είχε μήκος περίπου 178 μέτρα και εκατέρωθεν ορθώνονταν έδρανα για τους θεατές, τα οποία ήταν λίθινα και μαρμάρινα. Δυστυχώς η είσοδος είναι κλειστή και μπορεί να θαυμάσει το στάδιο κάποιος μόνο από ένα σημείο. 

Στάδιο Δελφών

Εδώ να τονίσουμε δύο θέματα που μας έκαναν αρνητική εντύπωση: 1) αρκετοί χώροι ήταν κλειστοί χωρίς ιδιαίτερο λόγο με αποτέλεσμα αρκετοί επισκέπτες, όπως και εμείς, να δυσανασχετούν, αφού παρά το ακριβό εισιτήριο, δεν είχαν πρόσβαση σε αρκετά αρχαιολογικά σημεία. 2) κατανοώντας την δύσκολη εργασία των φυλάκων του χώρου, δεν γίνεται να μην τονίσουμε αρνητικά ένα φαινόμενο που είδαμε. Δηλαδή να μην υπάρχει κάποια ενημέρωση, κάποιο φυλλάδιο ίσως, προς τους επισκέπτες, ώστε να γνωρίζουν τι πρέπει να προσέχουν στον χώρο, καθώς και που υπάρχουν σημεία ανάπαυσης, βρύσες κλπ. Αντ' αυτού οι φύλακες αναγκάζονται να σφυρίζουν συνεχώς στους επισκέπτες με σφυρίχτρες, άλλοτε λογικά και άλλοτε καθ' υπερβολή, κάνοντας τον ιερό χώρο να θυμίζει γήπεδο όπου ακούγονται τα σφυρίγματα του διαιτητή, ενώ και η εικόνα σφυρίγματος για τον παραμικρό λόγο, διαταράσσει την ηρεμία του χώρου καθώς διαταράσσει και τους επισκέπτες. Θα προτείναμε ως Εν Άστρον, οι αρμόδιοι φορείς να πληροφορούν με φυλλάδια τους επισκέπτες ή με στοιχειώδη ενημέρωση κατά την είσοδο και αν κριθεί απαραίτητο, τότε να γίνεται χρήση σφυρίχτρας, ώστε ο ιερός αυτός χώρος να μην θυμίζει κόμβο τροχαίας.

Ιερά Οδός, Δελφοί

Ύστερα από αυτή την μεγάλη περιήγηση στο ιερό του Απόλλωνα, ήρθε η ώρα να πάμε στο περίφημο ιερό της Προναίας Αθηνάς. Αφού βγούμε από τον χώρο, λίγο πιο κάτω υπάρχει μια κατηφόρα και η είσοδος στον χώρο της Προναίας Αθηνάς, εκεί όπου υπάρχει το πιο χαρακτηριστικό μνημείο των Δελφών, η Θόλος. Πρόκειται για αριστούργημα της κλασικής αρχιτεκτονικής, έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις ωραιότερες και εξαιρετικές δημιουργίες της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, η οποία συνθέτει σχεδόν όλους τους ρυθμούς του κλασικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Οι είκοσι κίονες του εξωτερικού περιστυλίου είναι δωρικοί και επιστέφονται από ζωφόρο με ανάγλυφες μετόπες που κοσμούνταν με παραστάσεις από την Αμαζονομαχία και την Κενταυρομαχία. Ο κυκλικός σηκός με συμπαγείς τοίχους επίσης επιστέφεται από δωρική ζωφόρο με τρίγλυφα και ανάγλυφες μετόπες μικρότερου μεγέθους, ενώ στο εσωτερικό του στέκονταν δέκα ημικίονες κορινθιακού ρυθμού.

Θόλος ιερού Προναίας Αθηνάς

Δίπλα στη Θόλο, βρίσκεται ο θησαυρός των Μασσαλιωτών. Κατασκευάστηκε από μάρμαρο της Πάρου και μεταξύ των αξιοσημείωτων χαρακτηριστικών του ήταν τα αιολικά κιονόκρανά του, τα οποία γενικά θεωρούνται ως πρόδρομοι των κορινθιακών κιονόκρανων. Ο θησαυρός κατασκευάσθηκε από τους Μασσαλούς, ως δείγμα της ισχυρής και διαρκώς αυξανόμενης εμπορικής δύναμης της αρχαίας Μασσαλίας κατά την εποχή εκείνη. Η πόλη της Μασσαλίας ιδρύθηκε από τους Φωκαείς περίπου το 600 π.Χ. την περίοδο που η Ιωνική μητρόπολη Φώκαια, αποίκησε στη βορειοδυτική Μεσόγειο, ιδρύοντας εκτός της Μασσαλίας, την Αγαθή Τύχη, την Ολβία, την Αντίπολη και τη Νίκαια. Στην συνέχεια, ιδρύθηκαν η Αλαλία, εμπορικός σταθμός επί των ανατολικών ακτών της Κορσικής και η Ελέα στον κόλπο του Σαλέρνο, καθώς και ισχυρές αποικίες στην Ισπανία, όπως το Εμπόριο.

θησαυρός των Μασσαλιωτών

Εκεί κοντά βρίσκεται και ο Δωρικός θησαυρός, πιθανών από Λακεδαιμόνιους. Καθίσαμε λίγο να αφουγκραστούμε τον χώρο. Ελιές, φουντουκιές, θάμνοι και αγριολούλουδα συμπληρώνουν την εικόνα του τοπίου, ενώ πουλάκια και τζιτζίκια αναλαμβάνουν να γεμίσουν τον τόπο με ήχους της φύσης. Φυσικά δεν λείπουν οι γατούλες που τόσο φιλικά περιμένουν ένα χάδι από τον επισκέπτη.

Δωρικός θησαυρός

Σηκωνόμαστε και συνεχίζουμε στον χώρο της Προναίας Αθηνάς, βλέποντας τον ναό της και τους βωμούς όπου γίνονταν οι προσφορές προς τιμή της θεάς.

ευρήματα από τον ναό της Αθηνάς

Αφού τελειώσαμε την περιήγηση μας και στη Προναία Αθηνά, ήρθε η ώρα να ανηφορήσουμε πάλι προς τα επάνω και να πάμε στην Κασταλία πηγή. Ύστερα από έναν σύντομο περίπατο βρισκόμαστε στην Κασταλία πηγή με τα κρυστάλινα και γάργαρα νερά της, εκεί όπου μια πηγή δροσίζει τους επισκέπτες με το δροσερό νερό της, δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο της Κασταλίας.

Κασταλία πηγή

Η Κασταλία πηγή είναι φυσική πηγή στους πρόποδες του Παρνασσού. Πήρε το όνομά της από την μυθική νύμφη Κασταλία. Στην αρχαιότητα ήταν αφιερωμένη στον θεό Απόλλωνα και τις Μούσες. Η πηγή ιστορικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το μαντείο των Δελφών. Τα νερά της κατείχαν σημαντικό ρόλο στη λατρεία και τη λειτουργία του μαντείου, καθώς σε αυτά πλένονταν η Πυθία, οι ιερείς, το προσωπικό αλλά και οι προσκυνητές του μαντείου. Το αρχαϊκό οικοδόμημα της Κασταλίας κρήνης βρισκόταν ανάμεσα στο ιερό του Απόλλωνα και το Γυμνάσιο και χρονολογείται στο 600 π.Χ. Στη διάρκεια των αιώνων μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή η κρήνη αναμορφώθηκε και επισκευάσθηκε αρκετές φορές. Η νεότερη Κασταλία χρονολογείται στον 1ο αιώνα π.Χ.

Κασταλία πηγή

Αφού ήπιαμε νερό από την πανάρχαια πηγή, αγναντέψαμε τις Φαιδριάδες πέτρες οι οποίες αγκαλιάζουν την Κασταλία. Φαιδριάδες πέτρες καλούνταν δύο βραχώδη απόκρημνα υψώματα. Τα υψώματα αυτά βρίσκονται κατά διεύθυνση ανατολή και δύση. Το ανατολικό έφερε το όνομα "Ναυπλία", ενώ το δε δυτικό "Υάμπεια". 

Φαιδριάδες πέτρες

Ήρθε η ώρα να αναχωρήσουμε από τον κύριο χώρο των Δελφών. Όμως δεν τελειώνει εδώ το ταξίδι μας στον χρόνο, αφού ο τελευταίος μας προορισμός είναι και ο πιο αρχέγονος και μυστηριακός. Το Κωρύκειο Άντρο ή αλλιώς το σπήλαιο του Πάνα, είναι ο προορισμός μας. Στο 7ο χλμ Αράχωβας Επταλόφου στην τοποθεσία Καλύβια Λιβαδίου, υπάρχει σχετική σήμανση που οδηγεί στο μεγάλο αυτό σπήλαιο του Παρνασσού. Ο δρόμος είναι βατός χωματόδρομος τον οποίο μπορείτε να ανεβείτε με αυτοκίνητο, όμως εμείς συνιστούμε να αφήσετε σε ένα ασφαλές σημείο το αυτοκίνητο και να κατευθυνθείτε με τα πόδια προς το σπήλαιο. 

διαδρομή προς το σπήλαιο του Πάνα

Η διαδρομή προς το σπήλαιο είναι απερίγραπτη. Ένα υπέροχο δάσος από έλατα, πουρνάρια και άλλα δέντρα δημιουργούν ένα υπέροχο τοπίο. Το Κωρύκειο άντρο βρίσκεται σε υψόμετρο 1.360 μέτρων. 

το δάσος γύρω από το Κωρύκειο

Μέσα σε αυτό το πανέμορφο δάσος από έλατα και την υπέροχη θέα, το σπήλαιο ήταν αφιερωμένο στον θεό Πάνα και τις Κωρύκειες Νύμφες. Έχει αποκτήσει παγκόσμια φήμη, όχι μόνο για την φυσική ομορφιά του, αλλά και για τη μαγεία που προκαλεί ο αρχαίος μύθος, κατά τον οποίο, σύμφωνα με τον Αισχύλο το σπήλαιο αποτελούσε χώρο επίσκεψης θεϊκών πνευμάτων. Επίσης το Κωρύκειο ήταν το μεγαλύτερο άντρο της αρχαιότητας, ενώ το 480 π.Χ. εδώ κατέφυγαν οι κάτοικοι των Δελφών για να σωθούν από τους Πέρσες.

είσοδος Κωρύκειου Άντρου

Μόλις φτάσουμε στην είσοδο του σπηλαίου, αντικρίσαμε ένα μοναδικό σημείο, με θέα το χιονοδρομικό του Παρνασσού, ενώ βλέπουμε το σπήλαιο σιγά σιγά να αποκαλύπτεται μπροστά μας. Τα παλαιότερα ευρήματα κατοίκησης και λατρείας στην περιοχή των Δελφών έχουν εντοπιστεί εδώ στο Κωρύκειο Άντρο και χρονολογούνται τουλάχιστον από το 4.000 π.Χ., έως τα Μυκηναϊκά χρόνια το 1550 π.Χ.

Κωρύκειο Άντρο

Το σπήλαιο έχει δύο κυρίως αίθουσες και συνεχίζει σε μεγάλο βάθος με μια στενή σήραγγα. Ο πρώτος θάλαμος έχει ύψος που φτάνει τα 50 μέτρα και διαστάσεις περίπου 90 επί 60. Είναι γεμάτος σταλακτίτες με μερικά συμπλέγματα σταλαγμιτών στην περιφέρεια. Ένας μάλιστα από αυτούς, με αρκετά μεγάλη επιφάνεια, ονομάζεται "τράπεζα" και εικάζεται ότι εκεί απέθεταν προσφορές οι προσκυνητές, οι οποίοι συνέρρεαν στο άντρο σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.

εσωτερικό σπηλαίου Πανός

Το μέρος έχει μια απίστευτη ενέργεια, ηρεμία, ένα θαύμα της φύσης, το οποίο φυσικά σε επιρεάζει και σε ταξιδεύει με όλη αυτή τη μυστηριακή αύρα που έχει. Είναι αδύνατο να μην νιώσεις ένα ρίγος και ένα δέος από την επιβλητικότητα του σπηλαίου. Είναι αδύνατο να μη φανταστείς πως όταν η νύχτα πέφτει εδώ, τα αρχέγονα πνεύματα του δάσους, νύμφες, μούσες, σάτυροι και άλλα μυστηριακά πλάσματα, παρέα με τον Πάνα στήνουν μυστηριακούς χορούς υπό το φως του φεγγαριού.

εσωτερικό σπηλαίου Πανός

Δεξιά της εισόδου διακρίνουμε επάνω στον βράχο χαραγμένη την επιγραφή: "ΕΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΛΚΙΔΗΜΟΥ ΑΜΒΡΥΣΣΙΟΣ ΣΥΝΠΕΡΙΠΟΛΩ ΠΑΝΙ ΝΥΜΦΑΙΣ", η οποία χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ.

η επιγραφή στην είσοδο του σπηλαίου

Αφού εξερευνήσαμε και το σπήλαιο του Πανός, κατηφορίσαμε για να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής. Κάπως έτσι ολοκληρώθηκε ένα διήμερο οδοιπορικό στους Δελφούς. Οι γεύσεις που μας άφησε αυτό το ταξίδι είναι σίγουρα μοναδικές, ενώ η επιθυμία να βρεθούμε ξανά σε αυτά τα αρχαία μονοπάτια με τη πλούσια φύση, είναι ακατανίκητη. Ελπίζουμε να ταξιδέψατε μαζί μας και να απολαύσατε όσο και  'μεις αυτή τη διαδρομή, μέσα από θεούς, μύθους, νύμφες, ήρωες, μοναδικά μνημεία κλπ. Σας προτρέπουμε να γνωρίσετε και σεις από κοντά το κέντρο της γης, τους Δελφούς.

ναός Απόλλωνα