ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ - Α' ΜΕΡΟΣ

Κείμενο και έρευνα Γιώτα Χριστοφόρου

"Η Αρκαδία μέσα από τα δικά μου μάτια"

Εκεί όπου μέσα από τα αντικείμενα γεννίεται η νοσταλγία... Πού όμως;

Στους αυτόχθονες Τσάκωνες και το πλούσιο παρελθόν τους. Σε ένα βουνό όπου ο δενδρόκεδρος φυτρώνει μοναδικά κι η Παναγιά το έβρεξε με το δάκρυ της. Στην πρωτεύουσα του νομού, την Τρίπολη και τα ελατοσκέπαστα χωριά της. Στην Ορεινή Αρκαδία και στους παραδοσιακούς πετρόκτιστους οικισμούς της. Κοντά σε ποτάμια με νεράιδες και ξωτικά που νίβονται στα νερά του Λάδωνα. Στη Μεγάλη Πόλις του Επαμεινώνδα που πριν από χιλιάδες χρόνια ήταν μια τεράστια λίμνη. Κοντά στα βουνά του τραγοπόδαρου θεού Πάνα, του Δία και της Δήμητρας, εκεί στην πόλη που ο ήλιος πρωτοανέτειλε. Σε μια πόλη που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, στην Αργοναυτική εκστρατεία, στους Περσικούς πολέμους και τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Στον κάμπο της αρχαίας Μαντινείας, παρέα με δημοτικά τραγούδια, αγάπη, πόνο, έρωτα, από σκληρά δουλεμένους ανθρώπους της Αρκαδίας.

Για του λόγου το αληθές, Λαογραφικό Μουσείο θα βρείτε:

Πέρα Μέλανα / Κοσμάς / Άστρο Κυνουρίας
Κολλίνες / Βλαχοκερασιά / Τεγέα
Άκοβο / Τουρκολέκα "Το σπίτι του Νικηταρά" / Φαλαισία / Σκορτσινού / Μάνναρη
Νεστάνη / Αρτεμίσιο / Παρθένι
Σιλίμνα / Κάτω Δαβιά / Πιάνα
Λεβίδι / Βυτίνα / Στεμνίτσα / Ζέρζοβα ή Παναγιά / Ζυγοβίστι
Βαλτετσινίκο / Θεόκτιστο / Βυζίκι / Δόξα / Σπάθαρη / Σταυροδρόμι / Χώρα / Σέρβου / Αετορράχη / Ράφτη / Βλαχόραφτη
Κοτύλιο ή Δραγουμάνου / Άνω Καρυές / Ίσαρη

Όμως στην Αρκαδία υπάρχουν και αυτά:

Λεωνίδιο: Φάμπρικα Πολιτισμού

Άγιος Πέτρος: Πύργος Τρικαλίτη

Κορακοβούνι Αρκαδίας: Μουσείο Ελίας

Τεγέα: Ίδρυμα Πολιτισμού Στασινόπουλος

Ιδιωτικά Λαογραφικά Μουσεία: Τρίπολη

Ιδιοτικό Μουσείο: Καμάρα

Ψαρί: Αρκαδιανή Μουσείο Δημοτικής Εκπαίδευσης

Δημητσάνα: Μουσείο Υδροκίνησης

Λιμποβίσι: Σπίτι Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού: Δάρα Αρκαδίας

Ράφτη: Γεωργακοπούλειο Ίδρυμα

Λιμποβίσι: Σπίτι Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Πίσω από τα αντικείμενα αναβιώνει το πλούσιο παρελθόν της Αρκαδικής γης:

Σαν στρώθηκαν οι μπαντανίες και απλώθηκαν τα κιλίμια, οι βελέντζες, οι κουβέρτες, οι μαξιλάρες στα κρεβάτια και στις ντιβανοκασέλες, οι νοικοκυρές βάλθηκαν να ξαναπιάσουν τη δουλειά που άφησαν στον αργαλειό. Έτσι και άρχισε πάλι το ρυθμικό τάκα τάκα. Κι η κυρά που υφαίνει στον αργαλειό της έγινε λαϊκός θρύλος κι ο αργαλειός της σύμβολο και τέλος αντικείμενο λαϊκής τέχνης, αποκτώντας σημαντική θέση στα λαογραφικά μουσεία της Αρκαδίας, για να στέκει η ματιά του επισκέπτη επάνω του και να τον βυθίζει σε αναμνήσεις άλλοτε πονεμένες κι άλλοτε νοσταλγίας.

«Το κέντισμα είναι γλέντισμα κι η ρόκα είναι σιργιάνι, κι ο πικραμένος αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη»

Κάτω στα αλώνια είχε πολύ δουλειά το καλοκαίρι. Οι χωρικοί από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου, άνδρες και γυναίκες μαζί με όλα τα απαιτούμενα εργαλεία, έπιαναν δουλειά με τις σβάρνες, το δρεπάνι, τα σακιά που θα μετέφεραν τον καρπό, το δρεμόνι, το καρφί και το πέταλο, τις θημωνιές από σίκαλη φτιαγμένες. Ήλιο με ήλιο, σιγοτραγουδούσαν κι ας ήταν δύσκολη η ζωή που είχαν.

αργαλειός

Ένας μελετητής ενός άλλου οικιστικού χώρου της Ελλάδας έγραψε για το αλώνι: 

«Μια ανάγκη: το αλώνισμα – μια δύναμη: ο άνεμος - μια δυνατότητα: ο σχιστόλιθος - και ένα θαύμα: το αλώνι που μηχανεύτηκε το πρωτάκουστο σκαρφαλώνοντας απάνω στο δώμα του αχυρώνα, για να οικονομήσει ελάχιστα μέτρα καλλιεργήσιμης γης, για να κερδίσει τον άνεμο στο λίχνισμα, για να γλιτώσει τη μεταφορά του καρπού και του άχυρου. Ο αγώνας αυτός έχει μέσα στην απελπισία του μεγαλοσύνη.» (πηγή Βασίλης Παπαιωάννου περιοδικό Τεχνικά Χρονικά)

Μέσα στο σπίτι δίπλα στο τζάκι έστρωναν οι νοικοκυρές το τραπέζι. Στο σοφρά επάνω αράδιαζαν ότι πολύτιμο τους έδινε ο Θεός για να φάνε. Τα σκεύη τους μπακιρένια κι από το γεύμα τους δεν έλειπε η νταμιτζάνα με το κρασί. Πήραν κι αυτά τη θέση τους ως πολύτιμα εκθέματα της λαϊκής μας παράδοσης.

Λαογραφικό Μουσείο Τρίπολης

Μπροστά μας τα Πέρα Μελανά και μια ταμπέλα μας υποδέχεται τσακώνικα:

ΚΑΟΥ’Ρ ΕΚΑΝΑΤΕ ΤΟ ΜΕΑΝΕ! (καλώς ήρθες στα Μελανά)

Πίσω από τα ψηλά κυπαρίσσια η ματιά φάνηκε να σμίγει με τα πολύτιμα χρόνια του παρελθόντος, τότε που τα σπίτια γέμιζαν από οικογένειες που σαν έπεφτε το γλυκό σούρουπο, μαζευόντουσαν στις αυλές των σπιτιών για να ανταλλάξουν δυο λόγια, άλλοτε με κλάμα κι άλλοτε με γέλιο. Κι όταν ερχόταν η ώρα για να φτιάξουν τον τραχανά για το χειμώνα, σιγοτραγουδούσαν με τη δική τους τσακώνικη διάλεκτο. Στα Πέρα Μελανἀ, τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά στο Λεωνίδιο, τα σπίτια μοιάζουν σαν ζωγραφιά που παιδικό χεράκι τα ξεπατίκωσε στην ακουαρέλα, με ότι πιο όμορφο χρώμα διάλεξε. Οι άνθρωποι του Μορφωτικού και Πολιτιστικού συλλόγου "Η Τσακωνιά" δημιούργησαν το 2000 στο ανακαινισμένο κτίριο του Παλαιού Σχολείου, έναν υπέροχα διαμορφωμένο χώρο από αντικείμενα της καθημερινής ζωής και πλούσιας συναισθηματικής αξίας, την έκθεση του Λαογραφικού Μουσείου με απώτερο σκοπό τη διάνοιξη ενός ανηφορικού δρόμου που δε θα έχει τέλος μα θα έχει το δέσιμο μιας αλυσίδας ανθρώπων παλαιότερης γενιάς και νεώτερης, μιας αλυσίδας που δε θα σπάσει ποτέ.

Πέρα Μελανά Αρκαδίας

Απαντούν σιωπηλά τα αντικείμενα:

Το καλωσόρισμα το κάνει από τη μια μεριά η αίθουσα με τα απαραίτητα σκεύη του μαγειριού και από την άλλη η αίθουσα του σχολείου με το μελάνι απαραίτητη για την πένα που έγραφαν καθώς και το βιβλίο της Α΄ Δημοτικού. Μια γωνιά με αντικείμενα για το όργωμα και το αλώνισμα, καθώς και αντικείμενα της αγροτικής ζωής κρεμασμένα στους τοίχους. Από το Μουσείο δε λείπει η γωνιά της θρησκευτικής λατρείας. Στοιχεία επικοινωνίας με το Μουσείο είναι τα εξής: Πέρα Μέλανα, 22029, Τυρός Αρκαδίας, email: efkynou@yahoo.gr

τσακώνικα

Ψηλά στην αγκαλιά του Πάρνωνα, γεννήθηκε ο Κοσμάς:

Ο γέρο Κωνσταντάς όλη του τη ζωή την πέρασε στο αγαπημένο του χωριό τον Κοσμά. Και τι δεν είχε ο Κοσμάς. Τα καλοκαίρια ξάπλωνε κάτω από τον ίσκιο των πλατάνων και άφηνε τη φαντασία του να τρέχει τόσο γρήγορα που ύπνος βαθύς έκλεινε τα βλέφαρα του κι έπαιρνε τις σκέψεις του αποτυπώνοντας ένα χαμόγελο ευχαρίστησης στο καθαρό πρόσωπο του. Από την άλλη το κοπάδι του το άφηνε κι έτρεχε μέσα στις καστανιές, πηδούσε από πέτρα σε πέτρα μέχρι την πηγή που τα ξεδιψούσε με το δροσερό νερό της. Μια μέρα που σαν να το ήξερε από πριν πως κάτι σπουδαίο θα γίνει, που ακόμη κι ο ύπνος ακόμη τον άφηνε αδιάφορο, του γεννήθηκε η ιδέα να ακολουθήσει τα ζώα στην πηγή και να πιεί κι αυτός από το νερό της. Εκεί στην κρύα πηγή, ο γέρο Κωνσταντάς αντίκρισε την εικόνα των Αγίων Αναργύρων, θαυματουργικά, που έμελλε να γίνει η όμορφη αιτία να κτιστεί ο μεγαλοπρεπής ναός των Αγίων Αναργύρων και το χωριό να βαπτιστεί με το όνομα του ενός από τους δύο Αγίους.  Γι' αυτό κι ο Κοσμάς περιβάλλεται από τόση φυσική ομορφιά, πλουτίζοντας από ανθρώπους καλλιεργημένους, φουσκώνοντας από περηφάνια για τις θυσίες αυτών που ξεχώρισαν μέσα στις σελίδες της μακραίωνης ιστορίας του!

ναός Αγίων Αναργύρων, Κοσμάς

Τα εκθέματα στο Λαογραφικό Μουσείο του Κοσμά, ζωντανεύουν την ιστορία:

Αμέτρητοι οι λόγοι για να εξερευνήσει ο επισκέπτης τον παραδοσιακό οικισμό που ακτινοβολεί στις παρυφές του Πάρνωνα σε υψόμετρο 1150 μέτρων. Ένας από αυτούς είναι και η επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο. Η αίθουσα του μουσείου στεγάζεται στο παλαιό σχολείο του χωριού (έτος κτήσης 1915), συντροφιά με την αίθουσα της Βιβλιοθήκης. Με παραστατικό τρόπο τα αντικείμενα του μουσείου ξεδιπλώνουν τις αγροτικές και επαγγελματικές δραστηριότητες των κατοίκων του χωριού. Πανέξυπνοι και ευρηματικοί οι Κοσμίτες κατάφεραν να κάνουν επάγγελμα την τέχνη των γιωργαντζάδων που έχει τις ρίζες της στη Βασιλεύουσα. Οι Γεωργαντζάδες ήταν χτενοποιοί, δηλαδή κατασκεύαζαν τα χτένια των αργαλειών και φορούσαν μια φορεσιά φτιαγμένη από γιουρντιά ή τζιπούνια ή σεγγούνια, τα οποία ήταν μαλλιά μαύρων προβάτων και τράγων, που αφού υφαίνονταν, τα έφτιαχναν κάτι σαν ένα κοντό παλτό προσθέτοντας ολόγυρα του ένα είδος γαϊτανιού. Τα γιουρντιά που προορίζονταν για τις γυναίκες λεγόταν λάγια, φτιαγμένα από λάγιο μαλλί, δηλαδή μαλλί από μελανό πρόβατο.

παλαιό σχολείο Κοσμά

Λεωνίδιο, Φάμπρικα Πολιτισμού:

Πόσο αρμονικά και άψογα ερμηνευτικά, πόσο τέλεια εφευρετικά μπορούν να αποδοθούν και να εμπεδωθούν από τον επισκέπτη, μύθοι και θρύλοι, αρχαιότητα, τσακώνικη ιστορία, αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, τσακώνικη υφαντική, χορός και παραδόσεις, η γη και τα προϊόντα της, η θάλασσα και το εμπόριο, η μετανάστευση και η επιστροφή των ξενιτεμένων, ο δρόμος και οι νέοι ορίζοντες, ο πολιτισμός, η μαγεία του τόπου, τα θρησκευτικά μνημεία, ο φυσικός πλούτος και όλα αυτά στη Φάμπρικα Πολιτισμού στο Λεωνίδιο, σε έκθεση τριών ενοτήτων, που παρουσιάζεται με διαδραστικό τρόπο. Η Φάμπρικα Πολιτισμού λειτουργεί ως κέντρο προβολής της αγροτικής ιστορίας και των δρόμων της θάλασσας της ανατολικής Πελοποννήσου.

Φάμπρικα Πολιτισμού, Λεωνίδιο

Άστρος Κυνουρίας - μνήμες, ακούσματα και γεύσεις από το χθες. Όνειρα και ελπίδες για το αύριο:

Αυτόν τον τίτλο διάλεξαν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί του ΕΠΑΛ στο Άστρος Κυνουρίας να δώσουν κατά την τελετή των εγκαινίων του "δικού τους" Μουσείου. Η προσπάθεια της ανεύρεσης αντικειμένων λαϊκής τέχνης του τόπου τους πήρε σάρκα και οστά. Το επάγγελμα του τσαγκάρη, του αμπελουργού, του γανωματή, των κεντημένων υφαντών στον αργαλειό και πολλά άλλα που αξίζει να προβληθούν και να τα γνωρίσει ο επισκέπτης αποτελούν τα εκθέματα του Λαογραφικού Μουσείου. Εδώ θα δείτε και το φωτογραφικό κουτί με το ξύλινο τρίποδο που κάποτε στεκόταν αγέρωχο στο καφενείο του χωριού και περίμενε το φωτογράφο του τόπου να αποθανατίσει όμορφες ευτυχισμένες στιγμές. Το Μουσείο στεγάζεται στο χώρο του σχολείου όπως και στον ίδιο χώρο στεγάζεται και η Βιβλιοθήκη του ΕΠΑΛ Άστρους. Άξιοι συγχαρητηρίων οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί, άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στη συνέχεια του πολιτισμού της ιστορικής πόλης.

Λαογραφικό Μουσείο ΕΠΑΛ
Άστρους Κυνουρίας

Άγιος Πέτρος, πύργος Τρικαλίτη:

 
Σαν κρίκος μιας ατελείωτης αλυσίδας, που ποικίλει από θέματα Λαογραφίας, στέκεται επιβλητικός ο πύργος του Τρικαλίτη, του Τούρκου Αγά Τρικαλίτη, στον Άγιο Πέτρο της βόρειας Κυνουρίας. Στα δωμάτια του πύργου απεικονίζεται το λαογραφικό στοιχείο του χωριού και πλανάται σε όλα τα αντικείμενα, από τα πιο μεγάλα μέχρι τα πιο μικρά, ενδεικτικά από την καράφα με το λικεράκι για το κέρασμα, μέχρι τα τεράστια κλειδιά που ανοίγουν την ξύλινη πόρτα. Από τον Πύργο δεν λείπει και η μαθητική τάξη, που από το 1836 ως το 1935, λειτούργησε ως Σχολαρχείο ενώ ως το 1960 ως Οικοκυρική Σχολή. Ο επισκέπτης μπορεί και ψηφιακά να περιηγηθεί στον πύργο, με μια ξενάγηση που αφήνει το αίσθημα της νοσταλγίας. Πύργος Τρικαλίτη, ξενάγηση - Άγιος Πέτρος Αρκαδίας, ταινία: Γ. Λίλης Φωζέλης. Παρουσίαση του Πύργου μέσω των εκθεμάτων της ''Μικρής" Έκθεσης Λαογραφίας & Ιστορίας.

πύργος Τρικαλίτη, Άγιος Πέτρος

Μουσείο Ελίας, Κορακοβούνι:

Στη γη της ελιάς, του θείου αυτού δώρου προς τον άνθρωπο, στο χωριό Κορακοβούνι, ο κ. Πετρόπουλος αναπαλαίωσε το παλαιό ελαιοτριβείο της οικογενείας του, με αποτέλεσμα που φανερώνει οργάνωση και μεράκι και νοσταλγία για την παράδοση. Ο χώρος είναι επισκέψιμος για το κοινό κατόπιν συνεννοήσεως με τον ιδιοκτήτη. Στο χώρου του Μουσείου ο επισκέπτης ενημερώνεται για τα παλαιά μηχανήματα και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μάζευαν τις ελιές, πώς έβγαζαν το λάδι, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο στη συνέχεια φρόντιζαν τα δέντρα για να καρποφορήσουν εκ νέου από τη νέα χρονιά. Πρόκειται για ένα ιδιωτικό Μουσείο, με εκθέματα από εργαλεία και αναπαραστάσεις από τη δουλειά των ανθρώπων μιας άλλης εποχής, τότε που στους ελαιώνες ακούγονταν οι τραγουδιστές φωνές των ανθρώπων μολονότι περνούσαν πολλές δυσκολίες συνέχιζαν να είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι. Από το 1884 ως το 1920, λειτούργησε το ελαιοτριβείο, με τη βοήθεια των χωρικών και ενός αλόγου.

Μουσείο Ελιάς Κορακοβούνι

Κολλἰνες:

Η νοσταλγία φαίνεται στα απλά καθημερινά αντικείμενα και πως οι υπεύθυνοι του χώρου με επιδέξιο τρόπο τα έχουν τοποθετήσει. Μια πλήρης αναπαράσταση ενός παραδοσιακού σπιτιού, με τις καθημερινές ασχολίες της οικογένειας, τα καθημερινά σκεύη και τα εργαλεία της δουλειάς αλλά και μια εικόνα που ζωντανεύει στις σκέψεις των γεροντότερων όταν το βλέμμα στέκεται στο παλιό τζάκι, τότε που τριγύρω κάθονταν οι δικοί τους άνθρωποι που με γέλια και χαρές περνούσαν τα βράδια του χειμώνα. Το παλιό Δημοτικό σχολείο στις Κολλίνες υπάρχει σήμερα για να φιλοξενεί στις αίθουσες του αντικείμενα που γεννούν αναμνήσεις καθώς είναι γεμάτα συναισθηματική αξία. Κι όμως με αγάπη τα δώρισαν στον τόπο τους, οι κάτοικοι του χωριού, για να αναβιώσουν στα μάτια των νεώτερων γενεών εικόνες άλλης εποχής και για να βουρκώσουν από συγκίνηση τα μάτια των μεγαλυτέρων!

Λαογραφικό Μουσείο, Κολλινές

Το υπέροχο αυτό αφιέρωμα θα συνεχιστεί σε μέρη, μείνετε συντονισμένοι και ταξιδέψτε μαζί μας.

Δεύτερο μέρος: Λαογραφικά Μουσεία της Αρκαδίας - Β' Μέρος