ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Όλοι γνωρίζουμε τον Μέγα Έλληνα βασιλιά εκ της Μακεδονίας, Αλέξανδρο, ο οποίος δόξασε την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη του κόσμου. Πόσοι όμως γνωρίζουν πως κάποια χρόνια πριν, ένας Σπαρτιάτης βασιλιάς, μαζί με Σπαρτιάτες και Πελοποννήσιους, αποτέλεσε προάγγελο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς εκστράτευσε στην Ασία με σκοπό να ελευθερώσει όλες τις Ελληνικές πόλεις που τόσα χρόνια ζούσαν υπό τον Περσικό ζυγό.

Το όνομα αυτού του σπουδαίου μεγάλου άντρα, ήταν Αγησίλαος Β' της Σπάρτης, ο οποίος γεννήθηκε το 444 π.Χ. στην Σπάρτη και πέθανε το 360 π.Χ. στην Κυρήνη της βόρειας Αφρικής, ενώ καταγόταν από το γένος των Ευρυποντιδών. Την ζωή και το έργο αυτού του μεγάλου άνδρα θα δούμε σε αυτό το αφιέρωμα, καθώς μαζί με Πελοποννήσιους, έδειξε πως αν και πόλεις κράτη, υπήρχε η Ελληνική ψυχή που τους ένωνε, γι' αυτό τον λόγο ο Αγησίλαος είχε βάλει σκοπό να απελευθερώσει τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Πάμε να δούμε τον βίο του Σπαρτιάτη βασιλιά.

Αγησίλαος Β'

Ο Αγησίλαος ήταν δευτερότοκος γιος του βασιλιά Αρχίδαμου Β', με μητέρα την Ευπολία. Είχε αδελφή την Κυνίσκα, η οποία γεννήθηκε περίπου το 430 π.Χ. μια σπουδαία Σπαρτιάτισσα, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ιστορία. η Κυνίσκα νίκησε δυο φορές στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το 396 π.Χ. και το 392 π.Χ. και τις δυο φορές στο αγώνισμα των αρματοδρομιών. Όπως ήταν φυσικό έχαιρε απίστευτης εκτίμησης από τους Σπαρτιάτες, αλλά και από τους άλλους Έλληνες. Χαρακτηριστικό είναι πως φτιάξανε μπρούτζινο άγαλμα της στην Ολυμπία, έργο του Απελλή, ο οποίος ήταν ζωγράφος από την Κω.

Κυνίσκα

Τα άλλα δυο αδέλφια του Αγησίλαου, ήταν ο Άγις Β', βασιλιάς της Σπάρτης και ο Τελευτίας, ναύαρχος των Σπαρτιατών. Ο Αγησίλαος ήταν μικρού αναστήματός και χωλός στο ένα του πόδι, κάτι που επίσης διαψεύδει τον μύθο πως οι Σπαρτιάτες πετούσαν τα μη υγιή βρέφη στον Καιάδα, το οποίο έχει διαψευστεί και από σύγχρονες επιστημονικές έρευνες στο σημείο. Ο Αγησίλαος δεν προοριζόταν για διάδοχος του θρόνου και λάμβανε την τυπική Σπαρτιατική αγωγή που λάμβαναν όλοι οι νέοι Σπαρτιάτες. Καθώς ήταν νεαρός, σε μια γιορτή ο υπεύθυνος τον τοποθέτησε αρκετά πίσω, σε θέση που δεν φαινόταν ο Αγησίλαος. Τότε ο νεαρός Αγησίλαος αποκρίθηκε: "πρέπει να δείξω πως δεν είναι το μέρος αυτό που κάνει τον δοξασμένο άντρα, αλλά ο άντρας αυτός που δοξάζει το μέρος", κάτι που δείχνει τι χαρακτήρα είχε ήδη αυτός ο μεγάλος άντρας.

Σπάρτη

Ο Αγησίλαος παρότι δεν ήταν ψηλός και δεν διακρινόταν για την ομορφιά του, η ευγένεια του , η απλότητα του και ο σπουδαίος χαρακτήρας του, τον έκαναν ιδιαίτερα αγαπητό. Αυτές και πολλές ακόμα αρετές που είχε, τράβηξαν πάνω του το βλέμμα του σπουδαίου Σπαρτιάτη στρατηγού και πολιτικού, Λύσανδρου, ο οποίος και τον στήριξε ώστε να ανέβει στον θρόνο μετέπειτα. Ο Αγησίλαος παντρεύτηκε την Κλεόρα, με την οποία απέκτησε την Ευπωλία, την Πρόαυγα και τον Αρχίδαμο Γ'. Αφού πέθανε ο αδερφός του Αγησίλαου, ο Άγης Β', υπήρχε θέμα διαδοχής. Τότε ο Λύσανδρος βοήθησε τον Αγησίλαο να πάρει τον θρόνο, έτσι το 420 π.Χ. γίνεται βασιλιάς. Ήταν η εποχή μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπου νικήτρια ήταν η Σπάρτη, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί στρατιωτικά και πολιτικά σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. 

Αγησίλαος Β'

Το 396 π.Χ. έρχεται η είδηση στην Σπάρτη, πως οι Πέρσες συγκέντρωναν τεράστιο στρατό και ναυτικό ώστε να εκστρατεύσουν κατά των Ελλήνων. Την ώρα που οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι τους μελετούσαν τον επερχόμενο κίνδυνο, ο Αγησίλαος ανέλαβε την δύσκολη αποστολή, αντί να περιμένει τους Πέρσες να φέρουν τον πόλεμο στην Ελλάδα ακόμη μια φορά, να πάει αυτός τον πόλεμο στους Πέρσες. Έτσι, με έναν στρατό που αποτελούταν από 30 Σπαρτιάτες αξιωματικούς, 2.000 νεοδαμώδεις (είλωτες που είχαν απελευθερωθεί) και 6.000 συμμάχους στρατιώτες κυρίως από την Πελοπόννησο, αποφάσισε να εκστρατεύσει ανατολικά, κατά της Περσικής αυτοκρατορίας.

Σπαρτιατική φάλαγγα

Έτσι ο Αγησίλαος με τον στρατό του, με καράβια αποβιβάστηκε στην Έφεσο της Μικράς Ασίας. Τότε ο σατράπης Τισσαφέρνης, έστειλε ανθρώπους να εξακριβώσουν τις προθέσεις του Αγησιλάου. Ο Αγησίλαος απάντησε: "ήρθα για να γίνουν οι πόλεις της Μικράς Ασίας ελεύθερες, όπως είναι και στην υπόλοιπη Ελλάδα". Ο Τισσαφέρνης, καθώς ήταν πονηρός, υποσχέθηκε να αφήσει κάποιες πόλεις αυτόνομες, αν συμφωνηθεί ανακωχή. Ο Αγησίλαος συμφώνησε αρχικά, όμως ο Τισσαφέρνης κρυφά ζήτησε στρατό από τον βασιλιά των Περσών, Αρταξέρξη Β', έτσι ώστε να πολεμήσει τον Αγησίλαο. Μόλις αντιλήφθηκε την προδοσία αυτή ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, έκανε πως επιτίθεται στην Καρία, αλλά εν τέλη κατευθύνθηκε βόρια στην Ελλησποντιακή Φρυγία. Στο διάβα του ο Αγησίλαος, έπαιρνε στον στρατό του και Έλληνες της Μικράς Ασίας οι οποίοι τον έβλεπαν ως απελευθερωτή. Στο διάβα του κατέστρεψε πολλά οχυρά και πόλεις που ήταν υπό Περσική κατοχή και έτσι απέκτησε αρκετά λάφυρα, τα οποία θα τον βοηθούσαν στον αγώνα του. Ο Αγησίλαος κατευθύνθηκε νότια ξανά και με την συνεισφορά πλουσίων Ιώνων, συγκρότησε ένα ισχυρό ιππικό.

Σπαρτιατικός στρατός

Οι συνεχιζόμενες νίκες του Αγησιλάου, έφεραν τρόμο στους Πέρσες και αναπτέρωσαν τους Έλληνες. Όμως ο Αγησίλαος, πέρα από τις στρατηγικές του ικανότητες, έδειξε και μια άλλη πλευρά του χαρακτήρα του. Ποτέ δεν κακομεταχειριζόταν αιχμαλώτους, ενώ με προσωπική του παρέμβαση προστάτευε τα παιδιά ώστε να μην καταλήξουν σε σκλαβοπάζαρα. Επίσης βοηθούσε τους γέροντες που έμεναν πίσω ώστε να μην τους κατασπαράξουν τα σκυλιά και οι λύκοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει την αγάπη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, αλλά και τον σεβασμό των ίδιων των αιχμαλώτων του. Στην πορεία, ο Αγησίλαος ξανά προσποιήθηκε πως θα επιτεθεί στην Καρία, ενώ στόχος του ήταν η Λυδία, με αποτέλεσμα ο Τισσαφέρνης αντί να παραταχθεί στην Λυδία, να παραταχθεί στην Καρία. Το 395 π.Χ. ο Αγησίλαος κατευθύνθηκε προς τις Σάρδεις. Τότε ο Τισσαφέρνης έστειλε μια ισχυρή δύναμη ιππικού να επιτεθεί στους Έλληνες, όμως ο πανέξυπνος Αγησίλαος παγίδευσε το ιππικό των Περσών και το διέλυσε στην μάχη του Πακτωλού ποταμού. Ο Αρταξέρξης θεώρησε υπεύθυνο γι' αυτή την πανωλεθρία τον Τισσαφέρνη και έτσι τον αντικατέστησε με τον Τιθραύστη. Ο Τιθραύστης, ζήτησε από τον Αγησίλαο να επιστρέψει στην Σπάρτη και σε αντάλλαγμα θα έχουν όλες οι Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας ανεξαρτησία, απλά θα πλήρωναν έναν φόρο στους Πέρσες. Ο Αγησίλαος απάντησε πως δεν μπορεί να δεχθεί τίποτα χωρίς την συγκατάθεση των αρχών της πατρίδας του. Ο Τιθραύστης, του έδωσε 30 τάλαντα για την συντήρηση του στρατού του και τον έπεισε πάει στην Φρυγία, έδρα του σατράπη Φαρνάβαζου, μέχρι να έρθουν οι εντολές από την Σπάρτη.

Αγησίλαος και Φαρνάβαζος

Ο Αγησίλαος λεηλάτησε την Φρυγία και έφτασε μέχρι την Παφλαγονία. Ο Φαρνάβαζος δεν μπορούσε να αντιδράσει στην επέλαση των Ελλήνων. Ο Αγησίλαος φάνταζε ανίκητος και δεν μπορούσαν να τον διαφθείρουν οι Πέρσες με χρυσό. Έτσι ο Πέρσης σατράπης της Φρυγίας, Φαρνάβαζος κανόνισε μια συνάντηση με τον Αγησίλαο, ο οποίος δέχθηκε. Ο Αγησίλαος τον περίμενε ξαπλωμένος κάτω από ένα δέντρο, με τον Φαρνάβαζο ο οποίος ήταν μαθημένος στα πλούτη και τις μεγαλοπρέπειες να προσβάλλεται στην θέα του. Ο Φαρνάβαζος προσπαθούσε να βρει τρόπους να πείσει τον Αγησίλαο να εγκαταλείψει την εκστρατεία του. Ο Αγησίλαος τότε του πρότεινε να συμμαχήσει με τους Έλληνες. Ο Φαρνάβαζος αποκρίθηκε πως αν ο βασιλιάς των Περσών τον απαλλάξει από στρατηγό, θα συμμαχήσει με τους Έλληνες, αν όμως του εμπιστευτεί την στρατηγία, έχει καθήκον να πολεμήσει τον Αγησίλαο. Ο Αγησίλαος θαύμασε την απάντηση του Πέρση και απάντησε πως θα προτιμούσε να έχει φίλο και όχι εχθρό έναν τέτοιο άντρα, ενώ δεσμεύτηκε να αποχωρήσει από τα εδάφη του. 

χάρτης Μικράς Ασίας

Επόμενος στόχος του Λακεδαιμόνιου βασιλιά ήταν να κατευθυνθεί προς την πρωτεύουσα των Περσών, τα Σούσα, στα βάθη της ανατολής, βόρια της Βαβυλώνας. Κάτι τέτοιο, ποτέ ξανά δεν είχε επιχειρηθεί από Ελληνικό στρατό κατά την διάρκεια της Περσικής αυτοκρατορίας, είχαν ξανά βρεθεί όμως εκεί Έλληνες, συγκεκριμένα 10.000 μισθοφόροι υπό τον Σπαρτιάτη στρατηγό Κλέαρχο, οι οποίοι έφτασαν λίγο έξω από την Βαβυλώνα, στην υπηρεσία του Πέρση Κύρου το 401 π.Χ., ο οποίος ήθελε να εκθρονίσει τον αδερφό του και βασιλιά, Αρταξέρξη Β'. Η περιπέτεια, την οποία μας περιγράφει ο Ξενοφώντας, ξεκινάει ως Κύρου Ανάβασις, όσο ο Κύρος κατευθύνεται προς την Βαβυλώνα, σε μια περιοχή που ονομάζεται Κούναξα και τελειώνει ως Κάθοδος των Μυρίων, όταν μετά την ήττα του Κύρου, οι Έλληνες μισθοφόροι προσπαθούν από την καρδιά της Περσικής αυτοκρατορίας, να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Σε αυτή την τρομερή περιπέτεια είναι που γνωρίζουμε τον μεγάλο Αθηναίο ιστορικό, Ξενοφώντα, ο οποίος μετά τον ύπουλο θάνατο των Ελλήνων αξιωματικών από Πέρσες, ανέλαβε να φέρει ασφαλείς τους Έλληνες στην πατρίδα τους. 

Ξενοφώντας

Όταν λοιπόν ήταν έτοιμος ο Αγησίλαος να εκστρατεύσει στα βάθη της Περσικής αυτοκρατορίας, έλαβε μήνυμα από την Σπάρτη να επιστρέψει άμεσα πίσω, ώστε να αντιμετωπίσει έναν συνασπισμό Αργείων, Κορινθίων και Αθηναίων, με επικεφαλής Θηβαίους, οι οποίοι χρηματίστηκαν από τον Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, ώστε να επιτεθούν στην Σπάρτη και να αναγκαστεί ο φοβερός και τρομερός αντίπαλος των Περσών, Αγησίλαος, να επιστρέψει πίσω. Χωρίς καθυστέρηση ο Αγησίλαος συγκέντρωσε τους συμμάχους του και τους ανακοίνωσε πως ήταν ανάγκη να επιστρέψει στην Σπάρτη και αν όλα πάνε καλά, να είναι βέβαιοι πως θα επιστρέψει πίσω να τους υπερασπιστεί. Όταν τα άκουσαν αυτά οι Μικρασιάτες σύμμαχοι του δάκρυσαν, καθώς ήδη αγαπούσαν πολύ τον Αγησίλαο και εκτιμούσαν τον αγώνα που είχε κάνει γι' αυτούς. Έτσι ψήφισαν να τον ενισχύσουν στρατιωτικά ώστε να υπερασπιστεί την Σπάρτη και αν όλα πήγαιναν καλά, να τον ξανά φέρουν στην ανατολή. Η πίκρα του Αγησίλαου ήταν μεγάλη καθώς δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το όνειρο του, να απελευθερώσει όλες τις Ελληνικές πόλεις της Ασίας, κάτι που θα κατάφερνε χρόνια μετά ο Μέγας Αλέξανδρος. Χαρακτηριστική είναι η φράση, πως τον Αγησίλαο δεν τον νίκησαν οι Πέρσες, αλλά 30.000 τοξότες, λόγο των χρυσών περσικών νομισμάτων που στην πίσω όψη τους έφεραν την μορφή ενός τοξότη, τα οποία δόθηκαν από τους Πέρσες στον συνασπισμό των Θηβαίων και των υπολοίπων Ελλήνων.

Δαρεικοί, τα χρυσά περσικά νομίσματα με τον τοξότη

Στην επιστροφή του ο Αγησίλαος, στην Θεσσαλία αντιμετώπισε το ξακουστό Θεσσαλικό ιππικό, καθώς οι Θεσσαλοί είχαν συμμαχήσει με τους Θηβαίους. Ο Αγησίλαος όμως κατάφερε να τους κατατροπώσει. Όταν έφτασε στην Βοιωτία, αντιμετώπισε στην πεδιάδα της Κορώνειας, τον στρατό των Θηβαίων και των Αθηναίων. Η μάχη ήταν πολύ σκληρή και χωρίς ξεκάθαρο νικητή, όμως κάποια στιγμή η μάχη άρχισε να γέρνει υπέρ του Αγησιλάου, τότε όμως ο Σπαρτιάτης βασιλιάς τραυματίστηκε και τον μετέφεραν στα μετόπισθεν. Άλλο ένα γεγονός που δείχνει τον χαρακτήρα του Αγησιλάου, είναι πως εκείνη τη στιγμή, στρατιώτες τον ειδοποίησαν πως κάποιοι εχθροί είχαν βρει καταφύγιο σε έναν κοντινό ναό. Τότε ο Αγησίλαος όχι μόνο δεν διέταξε να τους σκοτώσουν, αλλά έστειλε ιππικό να τους συνοδέψει μέχρι εκεί όπου οι αποκλεισμένοι εχθροί του θα ήταν ασφαλείς.

ο τραυματισμός του Αγησιλάου

Στα επόμενα χρόνια ο Αγησίλαος έδωσε πολλές μάχες στον Κορινθιακό πόλεμο, όπου η Σπάρτη με τους συμμάχους της αντιμετώπιζε τον συνασπισμό των Θηβαίων, Αθηναίων, Κορίνθιων και Αργείων οι οποίοι είχαν την οικονομική στήριξη των Περσών. Το 391 π.Χ. ο Αγησίλαος επιτέθηκε στην Κόρινθο, όπου και νίκησε. Χαρακτηριστικό είναι πως στην μάχη της Κορίνθου, σκοτώθηκαν 8 Λακεδαιμόνιοι, ενώ οι αντίπαλοι Έλληνες έχασαν σχεδόν 10.000 άντρες, ο Αγησίλαος όχι μόνο δεν χάρηκε, αλλά είπε: "αλίμονο Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, εάν ζούσαν μπορούσαν να νικήσουν σε πόλεμο όλους τους βαρβάρους". Στην συνέχεια έκανε επιδρομές στο Άργος με μεγάλη επιτυχία. Στην πορεία επιτέθηκε στους συμμάχους των Αθηναίων, τους Ακαρνάνες στην Αιτωλοακαρνανία, τους οποίους και νίκησε. Δυστυχώς όμως ο συνεχιζόμενος πόλεμος έφθειρε την Σπάρτη, οικονομικά αλλά και στρατιωτικά, μη μπορώντας πια να αντέξει όλο αυτό το βάρος. Έτσι το 387 π.Χ. ο Αγησίλαος σύναψε ειρήνη με τον Αρταξέρξη, γνωστή ως Ανταλκίδειος ειρήνη. Η ταπεινωτική αυτή συμφωνία απαιτούσε αναγνώριση της Περσικής κυριαρχίας στις Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και της Κύπρου. Αυτό έφερε το τέλος του Κορινθιακού πολέμου και της αιματοχυσίας. Στην παρατήρηση κάποιου πως οι Σπαρτιάτες μήδισαν, ο Αγησίλαος απάντησε: "πες καλύτερα πως οι Μήδοι λακωνίζουν". 

ο Αγησίλαος, ο οποίος συνήθιζε να 
κάθεται κάτω από δέντρα σαν
απλός στρατιώτης

Σε προχωρημένη ηλικία ο Αγησίλαος υπερασπίστηκε την πόλη της Σπάρτης, απέναντι στην μεγάλη δύναμη που είχαν αναπτύξει οι Θηβαίοι. Ήταν η πρώτη φορά που απειλήθηκε η πόλη της Σπάρτης από μεγάλη εχθρική δύναμη, άνω των 40.000 ανδρών. Η Θηβαϊκή κυριαρχία στην Ελλάδα τερματίστηκε στην μάχη της Μαντινείας, εκεί όπου ο Αγησίλαος, στα 82 του πια χρόνια, αντιμετώπισε τον ξακουστό Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, δημιουργό της Θηβαϊκής κυριαρχίας. Εκεί οι Θηβαίοι κατάφεραν να νικήσουν τον Σπαρτιατικό στρατό, όμως αναγκάστηκαν να συνάψουν ειρήνη με τους Σπαρτιάτες καθώς έχασαν τον στρατηγό τους, τον Επαμεινώνδα, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα και την πτώση της Θήβας.

μάχη της Μαντινείας

Το 361 π.Χ. στα 84 χρόνια του ο Αγησίλαος, στην προσπάθεια του να βρει οικονομικούς πόρους για την Σπάρτη η οποία είχε πια παρακμάσει, πήγε ως μισθοφόρος στην Αίγυπτο. Σήμερα αυτό ακούγεται τρελό, όμως για έναν άντρα σαν τον Αγησίλαο δεν ήταν τρελό, στα βαθιά γεράματα του να ταξιδέψει ως την Αίγυπτο, επικεφαλής Ελλήνων μισθοφόρων, ώστε να βοηθήσει τον Αιγύπτιο βασιλιά Ταχώ στην επανάσταση του κατά των Περσών. Οι Αιγύπτιοι άρχοντες όταν πήγαν να τον προϋπαντήσουν έμειναν άναυδοι, βρίσκοντας έναν γέροντα καθισμένο στο χορτάρι, ανάμεσα στους στρατιώτες του, να τους τον παρουσιάζουν ως τον μεγάλο Αγησίλαο, τον φόβο και τον τρόμο των Περσών, του οποίου το όνομα είχε γίνει ξακουστό και εκτός Ελλάδος. Περισσότερο από όλα τους εντυπωσίασε η απλότητα του, αφού από όλα τα δώρα που του προσέφεραν, αυτός κράτησε μόνο λίγα μοσχάρια και άλευρα, ενώ τα γλυκά και τα εξωτικά εδέσματα τα έδωσε στους είλωτες. Απογοητευμένος από τον Ταχώ, ο Αγησίλαος στήριξε επιτυχώς τον Νεκτανεβώ Β', ο οποίος έγινε ο τελευταίος γηγενής Φαραώ των Αιγυπτίων. Αναγνωρίζοντας την πολύτιμη προσφορά του, ο Φαραώ τον προσκάλεσε να περάσει τον χειμώνα ως φιλοξενούμενος του. Ο Αγησίλαος όμως αναγνωρίζοντας πως η πατρίδα του τον είχε ανάγκη, επέλεξε να αναχωρήσει προς την Σπάρτη, ώστε να την ενισχύσει οικονομικά με όσα χρήματα κέρδισε ως μισθοφόρος. Όμως λόγο των κακών καιρικών συνθηκών, το καράβι του Αγησιλάου παρασύρθηκε ως την Κυρήνη, στην Λιβύη. Εκεί πέθανε τον χειμώνα του 360 π.Χ. με το σώμα του να μεταφέρεται στην Σπάρτη ώστε να κηδευτεί. Τις τελευταίες ώρες του ο Αγησίλαος έδωσε οδηγίες σε όσους ήταν κοντά του, να μην κατασκευαστούν αγάλματα και γλυπτά γι' αυτόν, καθώς είπε πως αν έκανε άξιες πράξεις, αυτές θα είναι το μνημείο του, εάν πάλι όχι, τότε όσους αδριάντες και να του στήσουν δεν θα έχουν καμία αξία.

ο Αγησίλαος στην Αίγυπτο

 Αυτό ήταν το τέλος του μεγάλου Αγησιλάου, του Σπαρτιάτη βασιλιά. Είναι χαρακτηριστικό το πόσο επαινέθηκε από μεγάλους άντρες. Ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης τον επαίνεσε για το πνεύμα πανελληνισμού που τον διακατείχε. Ο σπουδαίος ιστορικός Πλούταρχος γράφει: "ήταν βασιλιάς για 41 έτη και πάνω από 30 από αυτά, ήταν ο σπουδαιότερος των Ελλήνων, ηγέτης και βασιλιάς της Ελλάδος". Ο Αθηναίος ιστορικός Ξενοφώντας, ο οποίος αγαπούσε την Σπάρτη, ενώ και η Σπάρτη αγαπούσε αυτόν, ενώ πολέμησε στο πλευρό του Αγησιλάου στην μάχη της Κορώνειας, είπε για τον Αγησίλαο: "γνωρίζω βέβαια πως είναι δύσκολο πράγμα να γράψει κανείς επαινετικό λόγο, που να ανταποκρίνεται στην αξία της αρετής και της δόξας του Αγησιλάου, ωστόσο πρέπει να το επιχειρήσω, γιατί δεν θα ήταν δίκαιο ένας άνθρωπος, αν υπήρξε τέλειος, να μην αξιωθεί γι' αυτόν το λόγο έστω και τους κατώτερους επαίνους". Επίσης είπε: "ήταν ο μόνος άνθρωπος που απέδειξε πως η δύναμη του σώματος εξασθενίζει, όμως η δύναμη της ψυχής μένει αθάνατη". Όταν μιλάνε τόσο σπουδαίοι άνδρες με τέτοιο σεβασμό για έναν τόσο μεγάλο άντρα όπως ο Αγησίλαος, ο δικός μας λόγος περισσεύει. Ευχόμαστε μόνο, κάποια στιγμή, η Ελλάδα να ξαναβγάλει τέτοιους ηγέτες, οι οποίοι αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για την σοφία τους, την γενναιότητα τους, την απλότητα τους και την αγάπη τους για την πατρίδα.