ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Κείμενο Νίκος Αϊβαλής, έρευνα Ελπίδα Ζωγραφίδου

Η ιστορία της Ελλάδος και της Πελοποννήσου έχει καταγράψει αμέτρητους ήρωες. Αυτή είναι η μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά του νομίσματος είναι οι γυναίκες ηρωίδες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δόξασαν την Ελλάδα. Ένα αφιέρωμα προς τιμήν όλων των γυναικών, καθώς δίχως αυτές δεν θα μπορούσαμε να υπάρχουμε, καθώς οι γυναίκες είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε ανδρός, κάθε ανθρώπου. Μητέρες, αδερφές, σύντροφοι, γιαγιάδες, κόρες, φίλες, καθώς και πολλά άλλα. Οι αρχαίοι είχαν κατανοήσει την σημαντικότητα των γυναικών, γεγονός που αποτυπώνεται στο ότι στον μυθικό Όλυμπο, κατοικούσαν έξι άντρες θεοί (Ζευς, Ποσειδώνας, Απόλλων, Άρης, Ερμής, Ήφαιστος) και έξι γυναίκες θεές (Ήρα, Αθηνά, Αφροδίτη, Άρτεμις, Δήμητρα, Εστία), δείχνοντας την αρμονία που πρέπει να υπάρχει και πως δεν γίνεται να υπάρχει άρρεν δίχως το θήλυ και το αντίστροφο. Ο Μοριάς γέννησε πολλές μυθικές γυναικείες μορφές, όπως η Αταλάντη, η ωραία Ελένη, η Ελίκη, η Μεσσήνη, η Νέδα, η Γοργώ, η Ηλέκτρα, η Αίθρα καθώς και πολλές άλλες. Σε αυτό το αφιέρωμα θα προσπαθήσουμε να δούμε κάποιες από τις Πελοποννήσιες γυναίκες που έγραψαν ιστορία.

η σοφία ενσαρκωμένη στην ένδοξη γυναικεία μορφή της
θεάς Αθηνάς, την οποία τιμούσαν όλοι οι Έλληνες

Κάστρο της Ωριάς. ανάμεσα στα χωριά Άγιος Πέτρος και Άγιος Ιωάννης στην Αρκαδία. Πάνω σε έναν στρατηγικό λόφο, υπήρχε ένα οχηρό, το οποίο φυλούσε τον δρόμο που ένωνε την Αργολίδα με την Λακωνία και την Κυνουρία με την μέσα Αρκαδία. Το κάστρο αυτό είχε κτιστεί το 1256 μ.Χ. από τους Φράγκους κατακτητές, ώστε να επιβλέπουν τους ανυπότακτους Τσάκωνες. Μετά τις επιτυχίες του Ανδρόνικου Ασάν το 1320, ο οποίος πολεμούσε τους Φράγκους στην Πελοπόννησο, το κάστρο ήρθε στα χέρια του Βυζαντινού Δεσποτάτου του Μυστρά. Το 1407 το κάστρο πέρασε στους Ενετούς του Ναυπλίου, ενώ το 1423 πέρασε στην Βυζαντινή οικογένεια των Μελισσηνών, μέχρι το 1467 όπου και κατακτήθηκε από τους Τούρκους. Το όνομα "Ωριάς", μας μαρτυράει κάποια ηρωίδα, η οποία ήταν πολύ όμορφη. Αυτή η ηρωίδα ήταν πριγκίπισσα του κάστρου, η οποία με απαράμιλλο θάρρος αμυνόταν σθεναρά για πολλά χρόνια, απέναντι στους Τούρκους που πολιορκούσαν το κάστρο. Έχοντας γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Οθωμανών, η φοβερή αρχόντισσα φάνταζε ανίκητη, σε τέτοιο βαθμό που έπρεπε οι Οθωμανοί να βρουν έναν ύπουλο τρόπο να την νικήσουν. Έτσι έντυσαν έναν στρατιώτη ως εγκυμονούσα γυναίκα, η οποία ικέτευε στην πύλη του κάστρου να της ανοίξουν ώστε να γλιτώσει από τον εχθρικό στρατό. Η φιλεύσπλαχνη πριγκίπισσα άνοιξε την πύλη, όμως μαζί με την ψεύτικη γυναίκα μπήκαν και 1.000 Οθωμανοί οι οποίοι κατέκτησαν το κάστρο. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Τούρκος στρατιώτης που έκανε αυτό το ύπουλο τέχνασμα, έψαχνε να βρει την όμορφη πριγκίπισσα ώστε να την κάνει γυναίκα του, όμως ήδη η μεγάλη αυτή ηρωίδα είχε πέσει από τους προμαχώνες ώστε να μην πέσει στα χέρια κανενός εχθρού, έτσι το κάστρο θα το ξέρουμε πάντα ως κάστρο της Ωριάς, της όμορφης και γενναίας εκείνης ηρωίδας που δεν κατάφεραν να νικήσουν οι Οθωμανοί, παρά μόνο με δόλο. Η ιστορία της ηρωίδας σώζεται μέσα από παραδοσιακά τραγούδια των Τσακώνων. 

το ξακουστό κάστρο της Ωριάς

Καλοκαίρι 1826. Οι Τούρκοι στέλνουν την ελίτ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να καταπνίξει την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Μεθώνη, όπου καίει τα πάντα και σφάζει όλους τους κατοίκους. Στο Μανιάκι ο ηρωικός Παπαφλέσσας επιχειρεί να τον σταματήσει, όμως σκοτώνεται μαζί με τους 300 συμπολεμιστές του. Ο εθνικός διχασμός βρίσκεται στο αποκορύφωμα του, καθώς το νομοτελειακό σώμα καθαιρεί τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη από πρόεδρο και στην θέση του βάζει τον Κουντουριώτη, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δύο κυβερνήσεις: μια στην Τρίπολη υπό τον Πετρόμπεη και μια στο Κρανίδι υπό τον Κουντουριώτη. Στην πορεία του ο Ιμπραήμ κατακτά την Μονεμβασιά και φθάνει στο Μεσολόγγι όπου και καταλαμβάνει την πολιορκημένη πόλη. Ο Ιμπραήμ τότε ξανά κατεβαίνει στην Πελοπόννησο με τον αέρα του ανίκητου και έχει σκοπό να σβήσει και την τελευταία ελπίδα των Ελλήνων, την αδούλωτη Μάνη, η οποία ουδέποτε κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, οπότε έπρεπε να κατακτηθεί και το τελευταίο ελεύθερο οχηρό των Ελλήνων. Φθάνοντας λοιπόν ο Ιμπραήμ με τον στρατό του στην Βέργα του Αλμυρού, απαιτεί να παραδοθούν οι Μανιάτες, ειδάλλως θα περάσει όλη την Μάνη δια πυρός και σιδήρου. Τότε ο ηρωικός Γιωργάκης Μαυρομιχάλης, σαν άλλος Λεωνίδας απαντά: "Σε περιμένουμε με όσες δυνάμεις διαθέτεις, εμείς οι κάτοικοι της Μάνης σου γράφουμε και σε περιμένουμε". Στην μάχη της Βέργας έγινε κάτι που ο αλαζονικός νους του Ιμπραήμ δεν μπορούσε να φανταστεί. Ο στρατός του όχι απλά ηττήθηκε από τους Μανιάτες, αλλά κυριολεκτικά αποδεκατίστηκε. Ο Ιμπραήμ άνοιξε και δεύτερο μέτωπο, αυτή τη φορά στο Διρό. Οι άντρες της Μάνης καθώς πολεμούσαν σε άλλο σημείο, στο Διρό αμύνονταν οι Μανιάτισσες. Σαν λέαινες μαχόμενες με δρεπάνια, πέτρες και ξύλα, οι γυναίκες αυτές κυριολεκτικά ταπείνωσαν τον εμπειροπόλεμο στρατό του Ιμπραήμ. Η Μάνη μόλις είχε γίνει παγίδα θανάτου για τον στρατό του. Είναι πραγματικά τρομερό το πως οι Μανιάτισσες κατάφεραν και νίκησαν αυτόν που κανείς μέχρι τότε δεν είχε καταφέρει να νικήσει, εκεί στην άγρια γη της Μάνης, οι Άραβες θερίζονταν από τα δρεπάνια των γυναικών που με λύσσα φυλούσαν άλλες Θερμοπύλες. Χαρακτηριστικό είναι το άγαλμα της Μανιάτισσας με το δρεπάνι, όπου κατά κάποιες ιστορίες, κατά την διάρκεια της μάχης, ένας Άραβας είχε αρπάξει μια Μανιάτισσα για να την σκοτώσει. Όμως η ηρωίδα πολέμησε με μένος, τότε ο Άραβας έτρεξε να σωθεί, όμως το ρούχο της Μανιάτισσας μάγκωσε στη ζώνη του εχθρού, τότε η Μανιάτισσα σήκωσε το δρεπάνι της, έκοψε το ρούχο και μαζί με αυτό και τον εχθρό.

το άγαλμα της δρεπανοφόρας Μανιάτισσας

Σταυριάνα Σάββαινα από το Παρόρι Λακωνίας. Όταν οι Τούρκοι σκότωσαν τον άντρα της, η ίδια δημιούργησε ένα πολεμικό σώμα αποτελούμενο από γυναίκες και εντάχθηκε στον στρατό του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Πολέμησε στην Άλωση της Τριπολιτσάς, στη μάχη του Βαλτετσίου, στη μάχη στα Τρίκορφα, στη μάχη του Διρού καθώς και σε πολλές άλλες μάχες. Κωνσταντίνα Ζαχαριά, Σπαρτιάτισσα πολεμίστρια η οποία κατεδίωξε τους Τούρκους από την Σπάρτη έως τον Μυστρά όπου και αναγκάστηκαν να κλειστούν. Επίσης κατέλαβε το Λεοντάρι στην Αρκαδία, σκότωσε τον Οθωμανό διοικητή, κατέβασε τα τούρκικα λάβαρα με την ημισέληνο και έκαψε όλα τα τζαμιά.

οι δοξασμένες ηρωίδες της Πελοποννήσου

Κυνίσκα, κόρη του Αρχίδαμου Β' και της Ευπολίας, η οποία γεννήθηκε περίπου το 430 π.Χ. μια σπουδαία Σπαρτιάτισσα, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ιστορία. η Κυνίσκα νίκησε δυο φορές στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το 396 π.Χ. και το 392 π.Χ. και τις δυο φορές στο αγώνισμα των αρματοδρομιών. Όπως ήταν φυσικό έχαιρε απίστευτης εκτίμησης από τους Σπαρτιάτες, αλλά και από τους άλλους Έλληνες. Χαρακτηριστικό είναι πως φτιάξανε μπρούτζινο άγαλμα της στην Ολυμπία, έργο του Απελλή, ο οποίος ήταν ζωγράφος από την Κω.

Κυνίσκα, η πρώτη γυναίκα
Ολυμπιονίκης

Ευρυλεωνίς, επίσης Σπαρτιάτισσα, η δεύτερη γυναίκα μετά την Κυνίσκα, όπου κατάφερε να στεφθεί Ολυμπιονίκης. Η Ευρυλεωνίς νίκησε στο αγώνισμα Συνωρίς, δηλαδή αγώνισμα άμαξας με δύο ίππους, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 368 π.Χ. Προς τιμήν της οι Σπαρτιάτες ύψωσαν άγαλμα της Ευρυλεωνίδος, κάτι που μας το μαρτυρά ο Παυσανίας. Το 84 π.Χ. δυο γυναίκες από την Ηλεία νίκησαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Τιμαρέτα στο αγώνισμα Συνωρίς, ενώ η Θεοδότα στο αγώνισμα Πωλικόν Τέθριππον (άμαξα με τέσσερις ίππους). Όμως και το 153 μ.Χ. μια γυναίκα από την Ηλεία κατάφερε να στεφθεί Ολυμπιονίκης, η Κασία Μνασιθέα, η οποία διακρίθηκε στο αγώνισμα Πωλικόν Τέθριππον.

γυναίκες Ολυμπιονίκες

Διοτίμα, με καταγωγή από την Τεγέα, ήταν ιέρεια του Απόλλωνα στην Μαντινεία. Αναφέρεται στο πλατωνικό Συμπόσιο ως σοφή γυναίκα, που δίδαξε τον μεγάλο φιλόσοφο Σωκράτη. Γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά τον Ξενοφώντα, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Σωκράτη, η Διοτίμα ήταν πολύ ικανή στα πλέον δυσκολονόητα γεωμετρικά θεωρήματα. Ο Πρόκλος, νεοπλατωνικός φιλόσοφος, θεωρεί τη Διοτίμα ως Πυθαγορική φιλόσοφο, μια σχολή που προέρχεται από τον Πυθαγόρα, η οποία έδινε μεγάλη βάση στα μαθηματικά, την αριθμητική, την μουσική, ενώ πίστευαν πως η ψυχή δε χάνεται με τον θάνατο. Η Διοτίμα ήταν η ιέρεια εκείνη που έκανε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π.Χ.

ο Σωκράτης και ένας μαθητής του συνομιλούν με την Διοτίμα
έργο του Φρανζ Κάουτσινγ

Λασθένεια από την Μαντινεία. Σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα μαθηματικά και φιλοσοφία, ενώ μετά τον θάνατο του, συνέχισε τις σπουδές της στην σχολή του Σπεύσιππου, ο οποίος ήταν ανιψιός του Πλάτωνα. Μια άλλη φιλόσοφος ήταν η Αξιοθέα, με καταγωγή από την πόλη Φλειούς, στην περιοχή της Νεμέας. Έφυγε από την Πελοπόννησο και πήγε στην Αθήνα ώστε να σπουδάσει μαθηματικά και φυσική φιλοσοφία, ενώ μετά το πέρας των σπουδών της, δίδαξε η ίδια στην Κόρινθο. Νικαρέτη η Κορίνθια, η οποία ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός και γεωμέτρης, σπούδασε στα Μέγαρα, δίπλα στον φιλόσοφο Στίλπωνα, περίπου τον 3ο αιώνα π.Χ.

Ελληνίδες φιλόσοφοι

Φυσικά δεν φθάνει ένα αφιέρωμα ώστε να καταγράψει όλες τις γυναίκες που έχουν γράψει με χρυσά γράμματα το όνομα τους στην ιστορία του τόπου μας. Εμείς, ως Εν Άστρον θέλουμε να περάσουμε ένα μικρό μήνυμα, η αγάπη και ο σεβασμός πρέπει να είναι οι δυο πιο κοντινοί μας σύμβουλοι, μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε για κάτι καλύτερο, μόνο τότε μπορούμε να λεγόμαστε άνθρωποι και κλείνουμε με μια φράση του αρχαίου κωμικού ποιητή, Μενάνδρου: "Ως χαρίεν εστ' άνθρωπος, όταν άνθρωπος η" (πόσο ωραίο πράγμα είναι ο άνθρωπος όταν είναι άνθρωπος).