Σάββατο 9 Φεβρουαρίου 2019

ΕΥΡΩΤΑΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΠΟΤΑΜΙ

Κείμενο και έρευνα του Νίκου Αϊβαλή

Ευρώτας, ένας ποταμός σύμβολο από την αρχαιότητα έως σήμερα, ένας από τους πιο διάσημους ποταμούς της Ελλάδος. Πηγάζει από το Αρκαδικό χωριό Σκορτσινός (στη περιοχή Λογαρά), νότια της Μαντινείας. Ο ποταμός κάνει μια μεγάλη διαδρομή (90 χλμ) στην πεδιάδα μεταξύ του Ταΰγετου και του Πάρνωνα και εν τέλη εκβάλλει στον Λακωνικό Κόλπο. Aπό τα νερά του υδρεύονται οικισμοί και αρδεύεται ένα μεγάλο μέρος της καλλιεργήσιμης έκτασης στη Λακωνία, καθώς ο ποταμός είναι πηγή ζωής για τους κατοίκους. Από τις δύο οροσειρές που περιβάλλουν τον Ευρώτα κατεβαίνουν αρκετοί παραπόταμοι, σημαντικότεροι των οποίων είναι ο Γερακάρης και το Αρδελολάγκαδο από τον Ταΰγετο και ο Οινούς, το Μεγάλο Ρέμα και το Μαριόρεμα από τον Πάρνωνα.



Ο Ευρώτας, του οποίου η πιο αρχαία ονομασία ήταν Ίρις, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ιστορία της αρχαίας Σπάρτης, η οποία και είχε χτιστεί σε ύψωμα κοντά στη δεξιά όχθη του. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ευρώτας ήταν μυθικός βασιλιάς της Λακωνίας. Είχε κόρη, την Σπάρτη από την οποία πήρε το όνομα της η ομώνυμη πόλη, η οποία ήταν παντρεμένη με τον Λακεδαίμονα ο οποίος ήταν γιος του θεού Δία και της Ταϋγέτης. Θέλοντας να δώσει διέξοδο στα λιμνάζοντα νερά γύρω από τη Σπάρτη, άνοιξε διώρυγα και διοχέτευσε τα νερά προς τη θάλασσα. Έτσι δημιουργήθηκε το ποτάμι, που πήρε το όνομα του, Ευρώτας. Ο ιστορικός Πολύβιος αναφέρει: "Η Σπάρτη, σαν σύνολο, έχει περιφερές σχήμα και βρίσκεται σε επίπεδη έκταση στην οποία διαμορφώνονται κατά τόπους υψώματα και λόφοι. Ο ποταμός Ευρώτας ρέει στα ανατολικά της και κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου είναι άβατος λόγω του μεγέθους του". Στις γύρω περιοχές έχουν εντοπιστεί μεγάλοι αριθμοί σημαντικών ευρημάτων που χρονολογούνται από τους προϊστορικούς χρόνους, όπως στη περιοχή Ψυχικό, μέχρι και τους βυζαντινούς χρόνους. Ερευνητές λένε πως στην αρχαιότητα ο ποταμός ήταν πλωτός, ενώ στη θέση Καραβάς υπήρχε μικρό καραβοστάσι των Σπαρτιατών.

Παλαιομονάστηρο Βρονταμά

Πολλά σημαντικά μνημεία, άλλα γνωστά και άλλα άγνωστα, είναι κοντά στον ποταμό, όπως η αρχαία Σπάρτη και ένα από τα σημαντικότερα σπαρτιατικά ιερά, αυτό της Ορθίας Αρτέμιδος, αλλά και ο βωμός του Λυκούργου και το Ηρώο του Αστραβάκου, στην περιοχή κάτω από τη γέφυρα του ποταμού. Ένα άλλο μνημείο είναι η γέφυρα του Ευρώτα, τμήματα ποδαρικών της αρχαίας γέφυρας τα οποία σώζονται εντός της κοίτης του ποταμού και σε μικρή απόσταση δυτικά της σύγχρονης τσιμεντένιας γέφυρας. Στη συγκεκριμένη περιοχή υπάρχουν δύο διαδοχικές γέφυρες. Η μία κατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. από το Γάιο Ιούλιο Ευρυκλή και επισκευάστηκε από τον Ιούλιο Παυλείνο (3ο αιώνα μ.Χ.), ενώ τη διαδέχτηκε η γέφυρα του μοναχού Νικόδημου (11ο αιώνα μ.Χ.). Σύμφωνα με ερευνητές και αρχαιολόγους, στην ίδια θέση βρίσκεται και η γέφυρα του 4ου αιώνα π.Χ. που αναφέρεται από τον Ξενοφώντα. Κοντά σε αυτό το σημείο βρισκόταν επίσης η βορειοανατολική πύλη του ελληνιστικού τείχους της πόλεως, καθώς και αρχαία οδός, η οποία περνώντας από τη γέφυρα κατευθύνονταν προς τον βορρά. Ένα άλλο πολύ σημαντικό γεφύρι, είναι αυτό του Κόπανου, από το οποίο σήμερα, σώζονται ελάχιστα μέρη. Βρίσκεται στις όχθες του ποταμού, κοντά στα χωριά Καραβά και Κλαδά, χτίστηκε το 1749 από τον Ιωάννη Κόπανο, απ' όπου πήρε το όνομά του το γεφύρι. Ήταν πολύ σημαντικό γεφύρι, γιατί συνέδεε τον μοναδικό καρόδρομο που οδηγούσε από τον Μυστρά στην Τεγέα. Το γεφύρι ήταν πέτρινο με μια μεγάλη καμάρα. Επίσης σημαντικό μνημείο είναι σε μια χαράδρα πάνω από τον ποταμό Ευρώτα, ο σπηλαιώδης ναός του Παλαιομονάστηρου (12ο αιώνα μ.Χ.), κοντά στον Βρονταμά. Είναι ακανόνιστα χτισμένο, ενώ η οχυρωματική του θέση το προστάτευε από εξωτερικές επιθέσεις. Πολλές σημαντικές τοιχογραφίες κοσμούν το ναό, ζωγραφισμένες κατά διαφορετικές περιόδους. Αποτέλεσε καταφύγιο για μαρτυρικούς Βρονταμίτες, οι οποίοι κρύβονταν εκεί για πολλές μέρες, όταν στις 15 Σεπτεμβρίου του 1825, σ' αυτήν την εκκλησία, τα στρατεύματά του Ιμπραήμ Πασά τους έκαψαν ζωντανούς.

γεφύρι του Κόπανου

Ο Ευρώτας, ένας ποταμός μυθικός, αποτέλεσε εκτός από πηγή ζωής και πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες Έλληνες και ξένους από την αρχαιότητα έως τα σύγχρονα χρόνια, όπως ο πίνακας "Κορίτσια της Σπάρτης", του Γάλλου ζωγράφου Ζαν Μπατίστ Καμίλ Κόρο (κορυφαίος τοπιογράφος), όπου απεικονίζονται νεαρές κοπέλες να χορεύουν κοντά στον ποταμό Ευρώτα, αλλά και ένα εντοίχειο Ρωμαϊκό ψηφιδωτό στα Λουτρά Γυμνάσιου της Σαλαμίνας Κύπρου (3ος αιώνας μ.Χ.) όπου εμφανίζεται ο Ευρώτας ως ανθρωπόμορφος να κάθεται ακουμπισμένος πάνω σε υδρία. Ένας από τους γιούς του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου Φίλιππου, το 1845, ο Δούκας Aντώνιος της Oρλεάνης, αγκυροβόλησε στο Άστρος Κυνουρίας και από εκεί ο Δούκας με την ακολουθία του κατευθύνθηκε προς τη Σπάρτη. Στη συνοδεία του Γάλλου πρίγκιπα ήταν και ο Antoine De Latour, ένας λόγιος που είχε αναλάβει την εκπαίδευσή του Δούκα και ο οποίος έγραψε καθώς βρέθηκαν στον ποταμό Ευρώτα: "μετά από μια ώρα κοπιαστικής πορείας, το μονοπάτι, που σκιάζεται προς το τέλος από ευωδιαστές μυρτιές, στρίβει ξαφνικά δεξιά, και σας φέρνει σε μια γέφυρα με δύο τόξα που υψώνεται τολμηρά πάνω από έναν μικρό ποταμό, που οι όχθες του κρύβονται κάτω από ολάνθιστες ροδοδάφνες, αυτός ο ποταμός είναι ο Ευρώτας. Τα νερά του είναι διάφανα και γάργαρα, και οι ροδοδάφνες στις όχθες του, ρίχνουν μια μυστηριώδη και γλυκιά σκιά. Σίγουρα εδώ είναι που ο Λυκούργος διαλογίστηκε τους νόμους του, ο Άγις και ο Αγησίλαος τις εκστρατείες τους, ο Λεωνίδας τον πέρασε για να πάει να πεθάνει στις Θερμοπύλες και εκείνη η αυστηρή νεολαία της Σπάρτης ερχόταν εδώ να βρει, μετά την πάλη και το κυνήγι, τα αρτύματα για τον μέλανα ζωμό. Αυτός ο ποιητικός ποταμός και η πλούσια κοιλάδα που γονιμοποιεί, δημιουργεί μια έντονη αντίθεση με την βαριά ανάμνηση της Σπάρτης, μια ανάμνηση την οποία δεν διαψεύδει ο χαρακτήρας των ερειπίων της".

ποταμός Ευρώτας, Λουτρά Γυμνάσιου Σαλαμίνας Κύπρου. 3ος αιώνας μ.Χ.

Όμως πέρα από τα πολύ σημαντικά ιστορικά στοιχεία του ποταμού, ο Ευρώτας παραμένει και στις μέρες μας, ένας ζωντανός οργανισμός. Στην σύγχρονη Λακωνία, ο Δήμος Ευρώτα περιλαμβάνει περιοχές όπως το Έλος, οι Κροκεές, η Σκάλα και οι Γερονθρές, οι οποίες είναι στην εύφορη πεδιάδα της Λακωνίας, όπου οι διάσημες πορτοκαλιές της και οι σχεδόν θρυλικού ονόματος ελιές της, την καθιστούν υπερπολύτιμη όχι μόνο για την Λακωνική οικονομία, αλλά και για την οικονομία της Πελοποννήσου και κατ επέκταση την Ελληνική, με ναυαρχίδα το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Κροκεών το οποίο έχει Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης και παράγεται μόνο από τις ποικιλίες ελιάς "Μυρτολιά" και "Αθηνολιά" που βρίσκονται μόνο στην συγκεκριμένη περιοχή.

Ευρώτας, Σπάρτη

Ο Ευρώτας, παρά την παραμέληση και την πολύ κακή διαχείρηση (όπως γίνεται σχεδόν σε όλα τα ποτάμια της Ελλάδος), έχει πολύ όμορφα τοπία και πλούσια χλωρίδα, με αρκετά παραποτάμια δάση όπου θα βρει κανείς ιτιές, πλατάνια, ασημόλευκες, λυγαριές, πικροδάφνες, βούρλα και καλαμιές. Κοντά στον ποταμό υπάρχουν και πολλά όμορφα και σπάνια φυτά όπως ίριδες, κενταυριές, αγριόσκορδα, καμπανούλες και ορχιδέες.

εκβολές ποταμού Ευρώτα

Τέλος, ένα πάρα πολύ σημαντικό σημείο του ποταμού, είναι το Δέλτα του Ευρώτα στον Λακωνικό κόλπο. Ένας από τους πιο σημαντικούς υγροβιότοπους στη νότια Ελλάδα, ο οποίος περιλαμβάνεται στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000. Στην περιοχή αυτή, έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 244 είδη πουλιών, με 60 και παραπάνω είδη να είναι απειλούμενα προς εξαφάνιση. Μεταναστευτικά και ενδημικά είδη όπως πάπιες, ερωδιοί, αλκυόνες, χαλκόκοτες, φαλαρίδες, νερόκοτες, κιρκίρια, μαυροπελαργοί και ένα μεγάλο αριθμό αρπακτικών πτηνών όπως πετρίτες, γερακίνες, φιδαετοί, στικταετοί, αλλά και κουκουβάγιες. Τα θηλαστικά που βρισκουμε κοντά στον ποταμό είναι συνήθως τρωκτικά, αλεπούδες, λαγοί, κουνάβια, σκαντζόχοιροι, βίδρες, νυφίτσες και ασβοί. Η ερπετοπανίδα και τα αμφίβια έχουν δύο πάρα πολύ σημαντικά είδη, αυτά της χελώνας καρέτα καρέτα και της θαλάσσιας πρασινοχελώνας, οι οποίες αναπαράγωνται και εναποθέτουν τα αυγά τους σε περιοχές κοντά στις εκβολές του ποταμού. Άλλα είδη είναι μοραϊτόσαυρες, γουστέρες, ποταμοχελώνες, βάτραχοι και φρύνοι, οχιές, σπιτόφιδα, δεντρογαλιές, σαπίτες και νερόφιδα. Όμως ένα ακόμα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι η ιχθυοπανίδα του Ευρώτα, καθώς υπάρχουν τρία ενδημικά είδη: ο λακωνικός πελασγός, η καιαδική μενίδα και η χρυσή μενίδα, ενώ άλλα είδη που βρίσκουμε είναι ποταμοκέφαλοι, κουνουπόψαρα, σαλιάρες καθώς και χέλια.

διαδρομή ποταμού Ευρώτα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.